Poznaj lecznicze i kosmetyczne właściwości rozmarynu

„Rosa Marinus”, morska rosa, czyli rozmaryn to średniej wielkości, wiecznie zielony krzew naturalnie występujący w basenie Morza Śródziemnego. Odmiany o różnej wielkości, z białymi, różowymi, fioletowymi lub ciemnoniebieskimi kwiatami, są chętnie uprawiane jako rośliny ozdobne o pięknym orzeźwiającym zapachu. Właściwie to aromat rozmarynu uczynił go cennym składnikiem przyprawowym, aromaterapeutycznym, perfumeryjnym i kosmetycznym. Jako przyprawa z charakterystyczną goryczką, stosowany jest w kuchniach na całym świecie, jako dodatek do mięs, zup, herbatek, a także do aromatyzowania alkoholi, oliwy czy octów.

Rozpowszechnienie rozmarynu w Polsce zawdzięczamy mnichom z zakonu benedyktyńskiego, którzy jako pierwsi wprowadzili go do medycyny. „O mój rozmarynie, rozwijaj się…”, któż nie zna tej piosenki o zakochanym żołnierzu. Rozmaryn w dawnej tradycji polskiej jest mocno zakorzeniony, jako symbol wesela, radości i szczęścia rodzinnego. Podobnie czcili go mieszkańcy basenu Morza Śródziemnego. W Egipcie towarzyszył umarłym w ostatniej podróży podczas balsamowania. Przez mieszkańców Hiszpanii rozmaryn kojarzony jest ze Św. Marią, gdyż według legendy dał jej schronienie w potrzebie. Natomiast Rzymianie korzystali głównie z jego leczniczych właściwości.

Surowcem zielarskim są liście i ziele Rosmarinus officinalis, tak brzmi łacińska nazwa rozmarynu. Terapeutyczne działanie mają wyciągi olejowe, wodne i alkoholowe, różniące się działaniem i obszarem stosowania. Rozmaryn jest cennym źródłem olejku eterycznego, którego zawiera do około 3 %, w zależności od gatunku i kraju pochodzenia, a także metody destylacji. Aktualnie najcenniejsze olejki eteryczne z rozmarynu pochodzą z upraw z Francji, Hiszpanii, Tunezji i Portugalii.

SKŁADNIKI AKTYWNE

Rozmaryn jest rośliną o bardzo bogatym profilu chemicznym. Prozdrowotne działanie rozmarynu w głównej mierze determinuje obecności i skład olejku eterycznego. W samym olejku udało się wyodrębnić około 200 związków organicznych. Najważniejsze związki biologiczne czynne rozmarynu to:

• Olejki eteryczne - alfa-pinen, borneol, cyneol oraz p-cymen cyneol, kamforę, linalol, borneol, kamfen, felandren
• Garbniki
• Flawonoidy - apigenina, luteolina, diosmetyna
• Diterpeny i triterpeny
• Gorycze - karnozol
• Saponiny
• Żywice
• Fitosterole
• Alkaloid - rozmarynecynę
• Kwasy organiczne
• Mikroelementy, takie jak: żelazo, wapń, mangan, cynk, selen
• Witaminy A, B₆ i C.

Wysoka aktywność przeciwutleniająca zioła rozmarynu wynika z zawartości szeregu silnych antyoksydantów, do których należą karnozol oraz kwasy: karnozowy, ursolowy, rozmarynowy i kawowy oraz terpeny.

ZASTOSOWANIE ROZMARYNU

Obecności wyżej wymienionych metabolitów wtórych nadaje szczególne właściwości ekstraktom z rozmarynu. Udowodniono w licznych badaniach naukowych, że wykazują one wielokierunkowe działanie:

• antyseptyczne; skutecznie hamuje rozwój drobnoustrojów, działając jak naturalny antybiotyk
• wspomagające i ochronne działanie na układ nerwowy; wykazano pozytywny wpływ rozmarynu na zahamowanie degeneracji komórek nerwowych i rozwoju choroby Alzheimera
• antyoksydacyjne i przeciwzapalne, związane w wysoką zawartością antyoksydantów,
• przeciwnowotworowe, dzięki obecność diterpenów
• przeciwbólowe w przypadku migren, bólów mięśniowych i menstruacyjnych, olejek rozszerza naczynia włosowate i polepsza ukrwienie
• ochronne na układ krwionośny, poprawiające krążenie
• łagodzące dolegliwości układu oddechowego
• dobroczynne na układ pokarmowy, wspomagając trawienie i pracę wątroby

Ciekawostką jest wpływ olejku rozmarynowego na poprawę pamięci. Badania naukowe potwierdzają wzrost poprawy pamięci nawet o 75%. Wystarczy rozpylić w pomieszczeniu aromat rozmarynu, aby zwiększyć koncentrację i usprawnić pracę mózgu.

WŁAŚCIWOŚCI KOSMETYCZNE

Właściwości pielęgnacyjne rozmarynu odkryto już w starożytności. Biorąc pod uwagę bardzo bogaty i złożony skład, nie jest niczym zaskakującym, iż nadal cieszy się ogromną popularnością w branży kosmetycznej. Głównymi surowcami wykorzystywany do recepturowania kosmetyków jest ekstrakt z liści rozmarynu oraz olejek eteryczny. Istnieje kilka metod pozyskiwania olejku :

• destylacja z parą wodną,
• destylacja z przegrzaną parą wodną,
• hydro - destylacja,
• ekstrakcja z nadkrytycznym CO₂ (w ten sposób pozyskany olejek ma zapach najbardziej zbliżony do zapachu rośliny).

Olejek rozmarynowy ze względu na bardzo silne oddziaływanie używany jest w małym stężeniu oraz w rozcieńczeniu w produktach kosmetycznych. Należy dodać, iż olejek jest wyłącznie do użytku zewnętrznego. Obecność kwasu oleanowego, mikromerowego, ursolowego, rozmarynowego i karnozolowego oraz karnozolu wykazują działanie synergiczne, to znaczy uzupełniające się i wzmacniające efekt działania. Kwasy te nadają olejkowi szereg szczególnych właściwości, szczególnie w połączeniu z flawonoidami.

Na pierwszy plan wysuwają się właściwości antyoksydacyjne. Przeciwutleniające działanie wpływa na skórę detoksykująco, dzięki czemu dodatek olejku sprawdzi się w preparatach przeznaczonych do skóry dojrzałej i pozbawionej blasku. Antyoksydanty chronią skórę przed wczesnymi oznakami starzenia. Pobudzają krążenie i wzmacniają naczynia włosowate krwi. Ponadto rozmaryn stymuluje aktywność biologiczną i wzrost komórek. Ujędrnia luźną i zwiotczałą skórę, redukując drobne linie i zmarszczki, nadając jej młody wygląd. Składniki aktywne rozmarynu chronią przed stresem oksydacyjnym niwelując działanie wolnych rodników. Badania eksperymentalne potwierdzają, że ekstrakt z rozmarynu zmniejsza uszkodzenia skóry spowodowane poparzeniem słonecznym. Natomiast kolejna grupa naukowców wykazała, że kombinacja olejku rozmarynowego i cytrusowego, np. grejpfrutowego, świetnie sprawdzi się jako naturalny filtr przeciwsłoneczny.

Wymienione powyżej związki chemiczne odpowiadają także za silny antybakteryjny profil kosmetyków zawierających rozmaryn. Antyseptyczny charakter sprawia, że produkty te sprawdzą się w przypadku pielęgnacji skóry problematycznej i trądzikowej. Ekstrakt rozmarynowy nie tylko zmniejsza stan zapalny związany ze zmianami trądzikowymi, ale równie skutecznie niszczy bakterie wywołujące ogniska trądziku. Dodatkowo wpływa na pigmentację i rozjaśnienie skóry. W przypadku skóry tłustej warto do codziennej pielęgnacji włączyć hydrolat rozmarynowy ponieważ, działa ściągająco i reguluje wydzielanie sebum.

Kolejną ważną cechą ekstraktów rozmarynowych, wykorzystywaną w kosmetyce, jest ich przeciwzapalny charakter. Wyciągi te działają silnie uspokajająco na skórę, zostawiają ją nawilżoną, odżywioną i zregenerowaną. Przyspieszają gojenie się ran, niwelują niewielkie blizny i oparzenia. Właściwości przeciwzapalne wyciągu z rozmarynu pomagają zmniejszyć obrzęk, gdyż pozytywnie wpływają na drenaż skóry. Kwas karnozowy występujący w olejku eterycznym rozmarynu posiada udowodnione działanie antycellulitowe i ujędrniające skórę.

Ekstrakt olejowy oraz olejek eteryczny są surowcami szczególnie polecanymi do pielęgnacji włosów i skóry głowy. Składniki aktywne zawarte w kosmetykach z rozmarynem pomagają w walce z łysieniem androgenowym i łysieniem plackowatym. Dodatek olejku eterycznego pozyskiwanego z rozmarynu znajdziesz między innymi w normalizującym szamponie w kostce. Rozcieńczony olejek rozmarynowy wcierany bezpośrednio w skalp poprawia mikrokrążenia i ukrwienie skóry głowy. Odkaża skórę głowy, zmniejsza swędzenie i łagodzi łupież. W ten sposób wpływa na pracę mieszków włosowych, stymuluje porost włosów i zapobiega ich wypadaniu. Również poprzez obniżenie poziomu stężenia pewnej pochodnej testosteronu, odpowiedzialnej za zmniejszenie ilości mieszków włosowych i utratę włosów. Badania naukowe potwierdzają widoczny efekt już po 16 dniach stosowania. Natomiast płukanki z wywaru rozmarynowego zniwelują przetłuszczanie się włosów i nadadzą im piękny połysk, jednak mogą nieznacznie przyciemnić ich naturalną barwę.

Warto wspomnieć, iż olejek eteryczny z rozmarynu jest ciekawym przedmiotem badań jako promotor przenikania dla substancji czynnych w kosmetyce i medycynie. Za ten efekt odpowiedzialna jest obecność mono-terpenu o nazwie 1,8-cyneol, który powoduje zwiększenie i ułatwienie wchłanianie związków biologicznie czynnych przez skórę. Jednocześnie związek ten nadaje olejkowi eukaliptusowo- miętowy zapach.

AROMATERAPIA

Rześki i ziołowy zapach olejku rozmarynowego jest bardzo często używany w komponowaniu perfum oraz przez aromaterapeutów. Charakterystyczne cierpkie i intensywne nuty zapachowe rozmaryn zawdzięcza obecności dużej ilości kamfory, kamfenu, cyneolu i alfa-pinenu. Wdychanie oparów destylatu rozmarynowego przyspiesza bicie serca i podwyższa ciśniecie, stymulując do działania. Paradoksalnie, jednocześnie skutecznie łagodzi uczucie stresu i stany depresyjne. Dlatego zapach rozmarynu często wykorzystywany jest w olejkach do masażu i produktach kąpielowych, mających na celu pobudzenie w stanach zmęczenia i apatii. Znajdziesz go między innymi w mydle w płynie i  peelingu z serii Rozmaryn i Mandarynka. Jeśli wolisz kostki - sięgnij po mydło Pomarańcza i Rozmaryn. W starożytności olejek z rozmarynu służył jako afrodyzjak i poświęcony był bogini Afrodycie.

Olejek wykorzystywany w przemyśle perfumeryjnym poddawany jest odterpenowaniu, czyli usunięciu terpenów z profilu zapachowego. Zabieg ten pozwalana na uzyskanie delikatniejszego kwiatowo - drzewno - balsamicznego aromatu.

ROZMARYN, NATURALNY KONSERWANT

Skład chemiczny rozmarynu powoduje, że jest on atrakcyjną alternatywą dla syntetycznych substancji konserwujących. Silny efekt konserwujący, przeciwdrobnoustrojowy i przeciwutleniający względem lipidów wykorzystuje się zarówno w kosmetyce oraz w przemyśle spożywczym. Najsilniejszy efekt daje olejek eteryczny, następnie ekstrakty olejowe oraz alkoholowe. Najmniej efektywne są wyciągi wodne. Aktywność przeciwbakteryjna rozmarynu nawet w niewielkich stężeniach świadczy o tym, że jest on źródłem substancji hamujących, wzrost wielu drobnoustrojów, szczególnie w przypadku bakterii gram- dodatnich. Ponadto ekstrakty z rozmarynu są szeroko stosowane jako konserwant żywności, który jednocześnie wzbogaca jej walory smakowe i zapachowe.

Podsumowując rozważania o rozmarynie, można zacytować słowa najsłynniejszej średniowiecznej zielarki - Św. Hildegardy z Bingen „… Prawie człowieka odmładza i piękniejszym czyni.…”.

Autorka:
Elwira Żak
Mydlarnia Cztery Szpaki

Bibliografia:

Iwona Konopacka -Brud, Władysław S. Brud; „Najlepsze olejki eteryczne. Moja aromaterapia.”; Instytut Aromaterapii 2021
Krystyna Nowak, Małgorzata Jaworska, Jan Ogonowski; „Rozmaryn – roślina bogata w związki biologicznie czynne”; Chemik 2013, 67, 2
Monice M. Fiume, et al.; „Safety Assessment of Rosmarinus officinalis (Rosemary)-Derived Ingredients as Used in Cosmetics”; International Journal of Toxicology 37(Supplement 3)
Francisco José González-Minero, Luis Bravo-Díaz, Antonio Ayala-Gómez; „Rosmarinus officinalis L. (Rosemary): An Ancient Plant with Uses in Personal Healthcare and Cosmetics”; Cosmetics 2020, 7, 77
Lucas Malvezzi de Macedo , et al.; „Rosemary (Rosmarinus officinalis L., syn Salvia rosmarinus Spenn.) and Its Topical Applications: A Review”; Plants 2020, 9, 651;
Elżbieta Hać-Szymańczuk, Joanna Roman, Katarzyna Bednarczyk; „Badanie aktywności przeciwbakteryjnej Rozmarynu lekarskiego (Rosmarinus officinalis)”; Nauka Przyr. Technol. 3, 4, 128.
Elżbieta Hać-Szymańczuk, Joanna Roman, Katarzyna Bednarczyk, „Ocena aktywności przeciwbakteryjnej olejku eterycznego, wyciągu wodnego oraz preparatu handlowego z Rozmarynu lekarskiego (Rosmarinus officinalis)”; BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XLII, 2009, 3, str. 979 – 984
Zofia Zaborowska, Krzysztof Przygoński, Bożena Dziarska, Elżbieta Wojtowicz, Anna Kupka; „Wpływ ekstraktów tymianku i rozmarynu na stabilność oksydatywną oleju słonecznikowego”; BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XLIV, 2011, 3, str. 877 – 882
Stanka Damianova, Stanislava Tasheva, Albena Stoyanova, Dancho Damianov; „Investigation of Extracts from Rosemary (Rosmarinus officinalis L.) for Application in Cosmetics”; Jeobp 13 (1) 2010 pp 1 – 11
Kazuya Murata, Kazuma Noguchi, Masato Kondo, Mariko Onishi, Naoko Watanabe, Katsumasa Okamura and Hideaki Matsuda; „Promotion of Hair Growth by Rosmarinus officinalis Leaf Extract’; Phytother. Res. (2012
Vincenzo Nobile et al.; „Skin photoprotective and antiageing effects of a combination of rosemary (Rosmarinus officinalis) and grapefruit (Citrus paradisi) polyphenols”; Citation: Food & Nutrition Research 2016, 60: 31871
Marcin Ozarowski et al.; „Rosmarinus officinalis L. leaf extract improves memory impairment and affects acetylcholinesterase and butyrylcholinesterase activities in rat brain”; Fitoterapia 91 (2013) 261–271