Jak powstrzymać wypadanie włosów? Naturalną odpowiedzią są zioła.

Włosy, to charakterystyczne dla ssaków wytwory skóry. Pokrywają niemal całe ciało człowieka. Do najważniejszych funkcji włosów należą ochrona przed czynnikami zewnętrznymi, termoregulacja i odbiór wrażeń dotykowych. Jednakże, od zawsze, włosy pełniły również funkcję ozdobną, społeczną oraz informacyjną. Wiele społeczeństw przywiązywało i nadal przywiązuje szczególną uwagę do fryzury. Indiańskie irokezy, gołe głowy mnichów buddyjskich czy wymyślne fryzury kobiet afrykańskich plemion pełnią role komunikacyjną i psychologiczną, określają status społeczny i przynależność danej osoby. 

 

WŁOSY SKRYWAJĄ TAJEMNICE 

Mimo prostej budowy, ludzkie włosy skrywają także wiele tajemnic. Analiza składu jest cennym źródłem informacji w wielu dziedzinach . W przypadku lekarzy toksykologów, pozyskuje się informacje dotyczące zawartości trujących metali lub innych związków pochodzących z nieprawidłowości metabolicznych. Kryminolodzy wykorzystują badania analityczne włosów w celu ustalenie obecności środków odurzających. Natomiast antropolodzy i archeolodzy poprzez datowanie izotopem węgla C14 w próbkach włosów są w stanie określić ich wiek (1). Kolejnym bardzo ciekawym zastosowaniem jest badanie DNA. Warto tutaj wspomnieć o sukcesie polskich badaczy, w odnalezieniu grobu Mikołaja Kopernika w Katedrze we Fromborku. Dzięki odnalezieniu dwóch włosów, należących do polskiego astronoma, udało się potwierdzić zgodność DNA włosów ze znalezionymi szczątkami (2).

STRUKTURA WŁOSÓW 

Włosy to martwe, nitkowate i zrogowaciałe wytwory naskórka, pokrywające praktycznie całą skórę. Włos osadzony jest w mieszku włosowym, z połączonym ujściem gruczołu łojowego i w niektórych przypadkach, gruczołu apokrynowego. Na samą strukturę składa się osadzony w skórze korzeń, łodyga, cebulka i brodawka włosowa, której zniszczenie powoduje trwałą utratę włosa. Mieszek włosowy otoczony jest siecią naczyń krwionośnych, odpowiedzialnych za prawidłowe odżywienie włosa (3).

W składzie chemicznym przeważa keratyna, którą produkują keratynocyty w cebulce. Cząsteczki tego białka mają zdolność formowania łańcuchów, które następnie łączą się w bardziej skomplikowane formy, mianowicie włókna fibrylowe. Od wpływu zewnętrznych czynników włos ochrania 30% warstwa kolejnego białka- cystyny. Wnętrze włosa może być albo puste, wypełnione powietrzem, bądź zawierać hydrofilowe związki podobne do cementu komórkowego, które odpowiadają za nawilżenie. Ponadto, w składzie chemicznym włosa znajdziemy lipidy, wodę, pierwiastki śladowe i polisacharydy. Kolejnym składnikiem jest naturalny antyoksydant- melanina, wytwarzana przez melanocyty. Wyróżniamy dwa rodzaje melaniny, które w zależności od procentowej zawartości decydują o kolorze włosów. Ciemne włosy będą zawierały większy udział brązowej eumelaniny, natomiast w kolorze rudym będzie dominować żółto-pomarańczowo feomelanina. Siwienie natomiast jest brakiem lub bardzo małą ilością melaniny w strukturze włosa. Funkcją tych barwników jest ochrona przed szkodliwym działaniem promieni słonecznych. Kolejnym ważnym czynnikiem utrzymującym włosy w homeostazie jest prawidłowe nawodnienie organizmu (3). Natomiast mikroelementy niezbędne do utrzymania ich prawidłowej kondycji włosów to:

- miedź: odpowiedzialna za prawidłową pigmentację, niedobory miedzi mogą powodować przedwczesne siwienie;  

- żelazo: wpływa na poprawę struktury włosów;

- cynk: niweluje wypadanie włosów, zbyt mała ilość w diecie powoduje przesuszenie i łamliwość;

- siarka: utrzymuje prawidłową strukturę włosów, niedobór powoduje kruszenie i brak elastyczności (3).

CYKL ŻYCIA WŁOSA

Cykl życia włosa trwa około 7 lat i składa się na trzy fazy:

Faza pierwsza to anagen. Faza wzrostu i maksymalnej aktywności włosa. Czas trwania to około 6 lat. Przyjmuje się, że około 80- 85% włosów na głowie znajduje się w fazie pierwszej. Szybkość wzrostu włosa szacuje się na około 0,3 mm na dzień.  

Faza druga – katagen. Faza przejściowa, której czas trwania to około 4 tygodni. Dotyczy jedynie około 1 % włosów.

Trzecia faza spoczynkowa nazywa się telogenem. Na tym etapie dochodzi do obumierania i wypadania włosów. W tej fazie znajduje się około 20% włosów na głowie i zakłada się, że trwa około 4 miesięcy (3, 4).

Ze względu na występowanie włosów na różnym etapie, całkowicie normalnym jest zjawisko wypadania około 100 włosów dziennie u zdrowego człowieka. Wygląd i stan włosów to również ważne informacje dotyczące ogólnego zdrowia. Złe odżywianie, zachwiana gospodarka hormonalna czy przebyte choroby, to tylko niektóre czynniki wpływające na włosy. Kolejną przyczyną złego stanu owłosienia głowy często jest nieprawidłowa pielęgnacja i źle dobrane kosmetyki.

WPŁYW POSZCZEGÓLNYCH ZIÓŁ NA WŁOSY 

Sektor kosmetyczny zajmujący się produktami do pielęgnacji włosów, to jeden z najbardziej rozwijających się gałęzi rynku. Jednak, uwydatnia się jedna wyraźna tendencja - powrotu do produktów „naturalnych”. Rytuały pielęgnacyjne włosów sięgają wiele setek lat wstecz i są integralną częścią kultury. Już w egipskich grobowcach znaleziono szczątki ludzkie z farbowanymi i przedłużanymi włosami. Dbanie o owłosioną skórę głowy przede wszystkim opierało sią o dobroczynny wpływ ekstraktów czy olejów roślinnych. Mimo bardzo długiej tradycji naturalna pielęgnacja włosów oparta o zastosowanie roślinnych substancji aktywnych nadal jest najlepszym rozwiązaniem.

Natura daje nam niewyczerpane źródło związków organicznych z możliwością zastosowania w kosmetyce. W przypadku dbania o skórę głowy oraz włosy,  szczególną skutecznością wyróżniają się zioła. Potwierdzona naukowo wielokierunkowa aktywność preparatów ziołowych bezpośrednio wpływa na  poprawę stanu skóry głowy oraz wzrostu zdrowych i pięknych włosów (3,4). Poniżej zostały opisane przykłady wybranych ziół, wspomagających wzrost i wzmacniających włosy.

Skrzyp polny jest to pospolita i powszechnie występująca w całej Europie roślina. Roślina ta jest cennym surowcem zielarskim i kosmetycznym. Zawiera wiele związków prozdrowotnych z grupy polifenoli, mianowicie: kwercetynę, kemferol, apigeninę i kwas chlorogenowy i kawowy, a także saponiny czy sterole. Taki skład zapewnia działanie przeciwutleniające skrzypu. Charakteryzuje się silnie zmineralizowanymi ścianami komórkowymi, co świadczy o dużej ilości mikro i makroelementów, takich jak: magnez, potas, cynk, żelazo. Przede wszystkim jest ceniony, ze względu na dużą zawartość krzemu. Krzem jest bardzo rozpowszechnionym pierwiastkiem, jednak w czystej postaci lub tlenku ma niską biodostępność, na poziomie około 1%. Szczególną formą jaką krzem przyjmuje w zielu skrzypu jest kwas ortokrzemowy, gdyż jest bardzo dobrze przyswajalna dla człowieka. Kwas krzemowy tworzy rozpuszczalne w wodzie koloidy, które korzystnie działają na skórę i włosy, a także wzmacniają i uszczelniają naczynia krwionośne (5). Krzem aktywnie bierze udział w  syntezie kolagenu i elastyny, białek budulcowych tkanki łącznej. Kolagen, wzmacniając mieszki włosowe, pośrednio wpływa na stan włosów i przeciwdziała ich wypadaniu (4,5). Wyciągi z ziela skrzypu poprawiają również stan skóry głowy, poprzez regulację wydzielania sebum. Wykazują działanie antygrzybiczne i przeciwłupieżowe. Dodatkowo naturalna zawartość cynku i magnezu w składzie włosa, jest uzupełniana poprzez stosowanie preparatów kosmetycznych zawierających ekstrakt ze skrzypu. Jak widać stosowanie skrzypu polnego w suplementach czy kosmetykach dedykowanych wzmocnieniu włosów jest całkowicie uzasadniona.

Rdest ptasi wykazuje podobne działanie do skrzypu polnego, ze względu na równie dużą ilość krzemionki organicznej. Oprócz krzemu, w składzie posiada śluzy, flawonoidy, garbniki, olejki eteryczne, kwasy fenolowe, sole mineralne, witaminy A, C i K. Zawartość kwasu salicylowego i przeciwutleniaczy powoduje, że rdest przyspiesza gojenie się ran i stanów zapalnych (4,6).

Tatarak zwyczajny inaczej zwany tatarskim zielem lub ajerem, to surowiec kosmetyczny wpływający na wzmocnienie cebulek włosów. W swoim składzie posiada garbniki, cholinę glikozydy, śluzy, skrobię, sole mineralne oraz witaminę C, która odgrywa kluczową rolę w syntezie kolagenu. Związki zawarte w ekstrakcie z kłącza tataraku mają silne właściwości przeciwzapalne i wzmacniające, korzystnie działają na ukrwienie skóry głowy. Likwidują łojotokowe zapalenie skóry (ŁZS) i łupież, dzięki czemu wspomagają walkę z wypadaniem włosów. Stosowanie płukanek z tataraku dodaje włosom puszystości i blasku (4,7,8).

Pokrzywa zwyczajna kojarzy się przede wszystkim z wszędobylskim chwastem, porastającym nieużytki. Na szczęście cieszy się coraz większą popularnością, jako roślina lecznicza, jako surowiec kosmetyczny, a także jako surowiec włókienniczy. Za całą pewnością jest skarbnicą aktywnie biologicznych substancji o wysokim potencjale prozdrowotnym. Skład chemiczny pokrzywy różni się w zależności od tego jaki surowiec weźmiemy pod uwagą. Mianowicie, liście i ziele pokrzywy bogate są w witaminy C, K i B, kwasy organiczne: chinowy, kumarowy, kawowy, flawonoidy: karoten, ksantofil, likopen, luteinę, taniny i chlorofil. Korzeń natomiast zawiera liczne kwasy fenolowe: chinowy, kumarowy, ursolowy, gentyzynowy, hydroksybenzoesowy, flawonoidy: rutynę, kwercetynę, taniny, glukan, kwasy tłuszczowe, fitosterole i fitoestrogeny, ceramidy i terpeny. Również nasiona pokrzywy są cennym surowcem leczniczym. Posiadają w większości takie same związki jak liście i korzeń, jednakże zawierają jeszcze znaczną ilość kwasów tłuszczowych: palmitynowego, stearynowego, oleinowego, linolowego, linolenowego oraz tokoferole. Ważnym składnikiem pokrzywy są bardzo licznie występujące minerały: magnez, wapń, krzem, mangan, żelazo, miedź, cynk, molibden, kobalt, nikiel, selen, glin i cynę. Tak niezwykle złożona kompozycja składników nie mogła nie zostać doceniona przez kosmetologię. Większość z powyżej wymienionych związków organicznych ma silne właściwości antyoksydacyjne i przeciwzapalne. Pielęgnacja włosów preparatami, zawierającymi w swoim składzie pokrzywę, wpływa na nie wyjątkowo skutecznie. Działanie pokrzywy skupia się na regulacji pracy gruczołów łojowych, wzmocnieniu cebulek włosowych i głębokiemu odżywieniu włosów. Aktywność antybakteryjna i antygrzybiczna części zawiązków zapobiega powstawaniu łupieżu, natomiast kolejne substancje czynne regenerują skórę głowy, pobudzając włosy do wzrostu (4, 9).

Korzeń łopianu podobnie jak skrzyp polny, jest źródłem krzemionki organicznej. Ponadto obficie zawiera poliacetyleny, arctinol, arctinal, arctinon, lingany, kwasy fenolowe: kawowy i chlorogenowy, inulinę, sterole i sole mineralne wapnia i magnezu. Ekstrakt z łopianu wpływa na odbudowę i wzmocnienie cebulek włosowych. Sprawdzi się w pielęgnacji włosów suchych i z łupieżem. Olejki eteryczne zawarte w łopianie aktywnie stymulują porost włosów (10).

Kozieradka pospolita wywodzi się z Azji i okolic Morza Śródziemnego. Surowcem leczniczym są nasiona. W ich składzie chemicznym dominują glikozydy flawonowe oraz saponiny steroidowe, które odpowiadają za działanie przeciwzapalne i antybiotyczne. Ponadto do wtórnych metabolitów kozieradki zalicza się fosfolipidy, tryptofan, lizynę, lecytynę, witaminę PP, H, F i B1, kwas fitynowy i kumarynę. Witaminy z grupy B oddziałują leczniczo na wydzielanie sebum, poprawiają elastyczność, zapobiegają łamliwości i stymulują podziały komórkowe. Preparaty kosmetyczne z tym cennym składnikiem poleca się w celach oczyszczających i wygładzających. Olejki eteryczne zawarte w nasionach kozieradki wzmacniają cebulki włosów i przyspieszają porost włosów. Jednocześnie rozgrzewające właściwości wpływają na pobudzenie krążenia skóry głowy, a obecność flawonoidów wzmacnia i uszczelnia naczynia krwionośne (11,12).

Len zwyczajny w Polsce znany i uprawiany od wieków. Do pielęgnacji włosów len można wykorzystać w dwójnasób, mianowicie w postaci oleju oraz w postaci naparu z nasion. Olej lniany to niezwykle cenne źródło nienasyconych kwasów tłuszczowych: oleinowego, alfa-linolowego i linolenowego , oraz witaminy E, która stymuluje mieszki włosowe do produkcji nowych. Zabiegi pielęgnacyjne tym olejem polecane są w szczególności włosom wysokoporowatym, które ze względu na tendencję do przesuszenia wymagają głębokiego odżywienia. Olej z lnu zawiera szereg substancji kompatybilnych ze składem włosów powodując, że stają się lśniące i gładkie. W nasionach lnu znajdziemy natomiast wysoką zawartość śluzów, białka, glikozydy, enzymy i sterole roślinne, oraz fenolokwasy. Nasiona zawierają długa listę mikroelementów: żelazo, selen, miedź, cynk, potas oraz witamin grupy B , także witamy A, C, D, E i K. Wywar z nasion, dzięki zawartości związków śluzowych przybiera konsystencję żelu, który działa nawilżająco i osłaniająco na włosy i skórę głowy. Ponadto reguluje łojotok i wzmacnia cebulki, co sprzyja porostowi włosów. Idealnie łagodzi stany zapalne i podrażnienia, przy czym jest niezwykle łagodny, nawet dla dziecięcej skory (13).

Rozmaryn lekarski jest znana ze swych właściwości kulinarnych, leczniczych i kosmetycznych. To również roślina ozdobna o charakterystycznym pięknym zapachu. Dokładnie, za aromat rozmarynu są odpowiedzialne bardzo wartościowe kosmetycznie olejki eteryczne. W skład olejków zalicza się cyneol, kamforę, pinen, cymen, borneol, oraz kwasy rozmarynowy, ursolowy, bursztynowy, a także rozmarynecynę i flawonoidy. Stosowanie odkażającego olejku rozmarynowego na skórę głowy zniweluje wszelkie niedoskonałości, takie jak wyprysk, łupież czy tendencja do przetłuszczania. Silne właściwości antyoksydacyjne i rozgrzewające powodują poprawę krążenie skóry głowy, przez co bezpośrednio stymulują porost włosów. Płukanki z wywary rozmarynowego mogą nieznacznie przyciemnić naturalny kolor włosów. Podobnie do rozmarynu oddziaływanie w pielęgnacji włosów charakteryzuje szałwię lekarską (14).

Odwar z kłącza mydlnicy lekarskiej jest to nic innego, jak naturalny szampon roślinny. Dzięki dużej (około 10%) zawartości saponin: saporybryny, sapotoksyny czy kwasu saporubrynowego roślina posiada właściwości silnie pieniące. Działanie oczyszczające mydlnicy jest łagodne i delikatne, jednak nie wskazane dla suchej skóry lub włosów, gdyż może nasilać przesuszenie. Innymi cennymi składnikami mydlnicy są olejki eteryczne, lipidy, cukry i sole mineralne miedzi, manganu, żelaza i cynku. Wyciąg z ziela zalecany jest do pielęgnacji włosów przetłuszczających i wrażliwej skóry głowy, ze względu na tendencję do niwelowania łojotoku, właściwości antyseptyczne i regeneracyjne (15).

Ekstrakt z kory brzozy brodawkowatej bogaty jest w związki triterpenowe, do których należą: betulina, lupeol, kwas betulinowy, kwas oleanowy i inne. Betulina, to surowiec kosmetyczny powszechnie stosowany w szamponach do włosów, dzięki właściwościom antyoksydacyjnym, przeciwzapalnym

i hamującym rozwój drobnoustrojów. Jej działanie skupia się stymulowaniu odnowy skóry i regeneracji komórek uszkodzonych termicznie. Inne związki triterpenowe, szczególnie kwas betulinowy i lupeol, wykazują pozytywny wpływ na tworzenie kolagenu, wzmacniając struktury tkanki łącznej. Kora brzozy posiada potwierdzone właściwości antyalergiczne, łagodząc podrażnienia i uczucie świądu na skórze. Liście brzozy zbierane na początku wiosny działają ściągająco i przeciwłupieżowo. Podobnie jak kora zawierają w swoim składzie betulinę oraz garbniki i flawonoidy, oraz witaminę C. Natomiast pozyskiwany wczesną wiosną sok brzozowy, zwany oskołą, wzmacnia cebulki włosowe, niweluje łupież i tendencję do przetłuszczania. Jest źródłem witamin C, B i minerałów niezbędnych do prawidłowego rozwoju włosów: magnez, miedź, wapń, fosfor, żelazo. Dzięki zawartości kwasów organicznych działa pobudzająco na skórę głowy, stymulując mikrokrążenie. Płukanie włosów wywarem z liści brzozy daje nim delikatne rozjaśnienie (16).

W przypadku dziurawca zwyczajnego w pielęgnacji włosów najlepiej sprawdzi się macerat olejowy z kwiatów. Dziurawiec zachwyca bogactwem związków biologicznie czynnych o wielokierunkowym działaniu. Zawiera hiperycynę, hiperforynę, rutynę, kaempferol, kwercetynę, garbniki, kwas nikotynowy, witaminę C, karoteny, cholinę oraz fitosterole. Olejowanie włosów tym olejem sprawi, że staną się miękkie, lśniące i głęboko odżywione. Antybakteryjny charakter oleju potęguje właściwości przeciwzapalne i przeciwłupieżowe. Zawarte w oleju flawonoidy zmniejszają świąd, działają ściągająco przyspieszając gojenie i regenerację. Natomiast rutyna oraz wspomagające ją witaminy skutecznie wzmacniają naczynia krwionośne skóry głowy. Należy pamiętać, iż produkty z dziurawca mogą zwiększać wrażliwość skóry na słońce, powodując fotouczulenie (17).

Powyżej przedstawione przykłady obrazują, że popularne i powszechne zioła można z powodzeniem wykorzystać w codziennej pielęgnacji włosów. Kosmetyki, zawierające podane surowce roślinne, skutecznie odżywiają włosy i działają normalizująco na skórę głowy. Higiena oparta na „naturalnych” składnikach jest niemalże koniecznością, gdyż postępująca chemizacja środowiska odciska piętno, również na kondycji skóry i włosów.

Autorka:
Elwira Żak
Mydlarnia Cztery Szpaki

Bibliografia:

Izabela Łuczak-Zielkiewicz, Mirosław M. Szutowski, „ Wartość diagnostyczna włosów”, Biul. Wydz. Farm. WUM, 2013, 8, 56-64, https://www.sprawynauki.edu.pl/archiwum/dzialy-wyd-papierowe/245-archeologia/885-dwa-wosy-kopernika
„Choroby oraz pielęgnacja skóry głowy i włosów”, Małgorzata Szklarczyk, Anna Goździalska,Jerzy Jaśkiewiczw, Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego
Krzysztof Błecha; „Nadmierne wypadanie włosów – racjonalna fitoterapia i suplementacja diety”, Post Fitoter. 2021; 22(1): 70-73
Krzysztof Przygoński, Zofia Zaborowska, Elżbieta Wojtowicz, Bożena Dziarska „Ocena aktywności przeciwutleniającej ziela skrzypu polnego (Herba equiseti)”, Bromat. Chem. Toksykol. – XLV, 2012, 3, str. 507–512
CHIN-YUAN HSU; „Antioxidant activity of extract from Polygonum aviculare L.”, Biol Res 39: 281-288, 2006
R. Balakumbahan, K. Rajamani and K. Kumanan „Acorus calamus: An overview”;  Journal of Medicinal Plants Research; Vol. 4(25), pp. 2740-2745, December Special Review, 2010
Anna Kędzia, Andrzej W. Kędzia, „Przeciwbakteryjna aktywność olejku tatarakowego (Oleum Calami) wobec bakterii beztlenowych”, Post Fitoter 2019; 20(2): 96-101
Karolina Jakubczyk, Katarzyna Janda, Sylwia Szkyrpan, Izabela Gutowska, Jolanta Wolska „Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L.) – charakterystyka botaniczna, biochemiczna i właściwości prozdrowotne”; Pom J Life Sci 2015, 61, 2, 191–198
Dr Henryk Różański, „Charakterystyka najważniejszych urotropica i ich zastosowanie w fitoterapii chorób układu moczowego”; Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego, Zakład Historii Nauk Medycznych
Barbara Król-Kogus, „Badania składu chemicznego i aktywności biologicznej surowca krajowego FOENUGRAECI SEMEN”, Gdański Uniwersytet Medyczny Wydział Farmaceutyczny, rozprawa doktorska
Magdalena Kilar, Janusz Kilar, Henryk Różański, ”Wykorzystanie kozieradki pospolitej (Trigonella foenum-graecum L.) w zielarstwie i fitoterapii”; Herbalism nr 1(2)/2016
Aneta Adamczuk, Irena Siegień, Iwona Ciereszko,  „Len zwyczajny (Linum usitatissimum L.)”;  EDUKACJA BIOLOGICZNA I ŚRODOWISKOWA 3/2015
Małgorzata Woźniak, Katarzyna Ostrowska, Łukasz Szymański, Katarzyna Wybieralska, Ryszard Zieliński, „Aktywność przeciwrodnikowa ekstraktów szałwii i rozmarynu” ; Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 2009, 4 (65), 133 – 14
Henryk Różański, Hubert Iwiński, Leksykon ziół, część 1, str.42-43
Magdalena Malinowska, Elżbieta Sikora, Jan Ogonowski, „Ekstrakt z brzozy brodawkowatej Cortex Betulae, jako źródło substancji aktywnych biologicznie”; Herbalism nr 1(5) / 2019
https://rozanski.li/1012/olej-z-kwiatw-dziurawca-oleum-hyperici-johanniskrautl-i-ziele-dziurawca-herba-hyperici-w-fitoterapii/; Olej z kwiatów dziurawca – Oleum Hyperici (Johanniskrautöl) i ziele dziurawca – Herba Hyperici w fitoterapii
Paulina Malinowska, Justyna Kiewlicz, „Ekstrakty roślinne –wielofunkcyjne składniki kosmetyków”, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, ZESZYTY NAUKOWE 2012.