Atopowe, a łojotokowe zapalenie skóry - jak rozpoznać?

Nasza skóra może być dotknięta różnymi chorobami o podłożu genetycznym i immunologicznym. Do takich schorzeń należą atopowe zapalenie skóry (AZS) oraz łojotokowe zapalenie skóry (ŁZS). Obie choroby skórne często przybierają postać egzem – stanów zapalnych skóry, charakteryzujących się zaczerwienieniem, świądem oraz złuszczaniem. Mimo że mają pewne cechy wspólne, różnią się mechanizmami powstawania, lokalizacją zmian oraz przebiegiem.

Co łączy atopowe i łojotokowe zapalenie skóry? Co sprawia, że są one tak różne, choć objawy mogą być pozornie podobne? W dzisiejszym artykule przyjrzymy się bliżej tym schorzeniom, aby zrozumieć ich istotę oraz kluczowe różnice.

Atopowe zapalenie skóry (AZS)

Atopowe zapalenie skóry to przewlekła i nawrotowa choroba zapalna skóry, która najczęściej rozwija się już we wczesnym dzieciństwie, choć może występować także u dorosłych. Jest związana z zaburzeniami układu immunologicznego oraz defektem bariery skórnej. 

Kluczowe cechy AZS:

• Świąd: Intensywny świąd skóry to główny objaw AZS, który znacząco obniża jakość życia, prowadząc często do zaburzeń snu i drażliwości.
• Suchość skóry: Skóra dotknięta AZS jest sucha, łuszcząca się i podatna na pęknięcia. Wynika to z nieprawidłowego funkcjonowania bariery ochronnej skóry.
• Przebieg nawrotowy: Choroba ma charakter nawracający z okresami zaostrzeń i remisji.
• Lokalizacja zmian: W dzieciństwie zmiany najczęściej pojawiają się na twarzy i w zgięciach łokci oraz kolan, u dorosłych – na dłoniach, szyi, a także wokół oczu.
• Związek z atopią: AZS często towarzyszy innym chorobom atopowym, takim jak astma czy alergiczny nieżyt nosa.

AZS wynika z połączenia czynników genetycznych, środowiskowych i immunologicznych, a jego leczenie obejmuje przede wszystkim pielęgnację skóry, stosowanie emolientów oraz kontrolowanie stanów zapalnych za pomocą leków miejscowych i systemowych.

• Przeczytaj więcej: Skóra atopowa u dorosłych - objawy i pielęgnacja skóry z AZS.

Łojotokowe zapalenie skóry (ŁZS)

Łojotokowe zapalenie skóry to choroba zapalna skóry, związana z nadmierną produkcją sebum i aktywnością drożdżaków z rodzaju Malassezia. Dotyka głównie obszarów bogatych w gruczoły łojowe.

Charakterystyczne cechy ŁZS:

• Zmiany skórne: Objawy to rumieniowe plamy pokryte tłustymi, żółtawymi lub białymi łuskami. Skóra w dotkniętych miejscach może być zaczerwieniona i podrażniona.
• Lokalizacja: Typowe miejsca zmian to owłosiona skóra głowy, okolice brwi, fałdy nosowo-wargowe, za uszami, mostek i górna część pleców. U niemowląt występuje w postaci "ciemieniuchy" na skórze głowy.
• Świąd: Występuje, ale jest zwykle łagodniejszy niż w AZS.
• Przebieg: Choroba ma charakter długotrwały z okresami zaostrzeń, często związanymi ze stresem, zimnym klimatem, osłabieniem odporności lub niewłaściwą pielęgnacją.
• Podłoże choroby: Nadmierna aktywność gruczołów łojowych i rozrost drożdżaków Malassezia, które wykorzystują tłuszcze obecne w sebum, jako źródło pożywienia, wywołują reakcję zapalną skóry. Predyspozycje genetyczne i czynniki środowiskowe mogą nasilać objawy.
• Wiek występowania: Choroba może występować w każdym wieku. U niemowląt jest przejściowa i znika samoistnie, a u dorosłych ma charakter nawrotowy.

Łojotokowe zapalenie skóry wymaga regularnej pielęgnacji i stosowania odpowiednich preparatów przeciwłojotokowych, przeciwzapalnych oraz przeciwgrzybiczych. Leczenie ma na celu zmniejszenie objawów i wydłużenie okresów remisji.

• Przeczytaj więcej: Łojotokowe zapalenie skóry (ŁZS) - objawy, przyczyny i leczenie.

Jak powinno wyglądać prawidłowe rozpoznanie przypadku ŁZS i AZS?

Diagnostyka atopowego zapalenia skóry (AZS) i łojotokowego zapalenia skóry (ŁZS) opiera się głównie na dokładnym wywiadzie lekarskim oraz ocenie klinicznej zmian skórnych. Mimo podobieństw istnieją charakterystyczne cechy, które pozwalają na odróżnienie obu schorzeń.

Identyfikacja AZS

Rozpoznanie AZS wymaga spełnienia kryteriów, takich jak:

• Świąd skóry (konieczne kryterium).
• Charakterystyczna lokalizacja zmian (np. zgięcia łokciowe, kolanowe, twarz).
• Przewlekły, nawrotowy przebieg choroby.
• Współistnienie atopii (np. astmy, alergicznego nieżytu nosa).

Badania pomocnicze:

• Testy alergiczne (np. skórne lub z krwi na obecność przeciwciał IgE).
• Wywiad rodzinny w kierunku chorób atopowych.

Wykluczenie innych chorób skóry:

• Lekarz musi wykluczyć inne schorzenia, takie jak ŁZS czy łuszczyca, które mogą mieć podobne objawy.

Identyfikacja ŁZS

Obraz kliniczny:

• Zmiany w miejscach bogatych w gruczoły łojowe: skóra głowy, okolice brwi, fałdy nosowo-wargowe, klatka piersiowa.
• Żółte, tłuste łuski na zaczerwienionej skórze.
• Swędzenie może nasilać się w okresach stresu lub zimą.

Czynniki sprzyjające:

• Współistnienie nadprodukcji łoju i obecność drożdżaków Malassezia.
• Częstsze występowanie u osób z osłabioną odpornością (np. w przebiegu HIV) lub chorobami neurologicznymi.

Wykluczenie innych chorób skóry:

• Podobnie jak w przypadku AZS, konieczne jest różnicowanie z innymi chorobami, takimi jak łuszczyca, AZS czy grzybice.

Badania wspólne i różnicujące:

• Dermatolog zazwyczaj nie potrzebuje badań laboratoryjnych, ale w niektórych przypadkach mogą być wykonane posiewy z powierzchni skóry (w celu wykluczenia infekcji).
• Analiza histopatologiczna (w trudnych diagnostycznie przypadkach).

Jakie są podobieństwa między ŁZS, a AZS

Atopowe zapalenie skóry i łojotokowe zapalenie skóry mają pewne cechy wspólne, które mogą utrudniać ich rozróżnienie i prawidłową diagnostykę. Oto najważniejsze podobieństwa:

• Choroby skóry o podłożu zapalnym - są to choroby ze stanami zapalnymi skóry, które mogą wpływać na jej wygląd, funkcje oraz komfort życia.

• Obecność defektów skórnych typu egzema - obie dolegliwości przybierają postać egzemy – stany zapalne skóry charakteryzują się zaczerwienieniem, łuszczeniem i podrażnieniem.

• Podłoże genetyczne i immunologiczne - choć różnią się mechanizmami powstawania, w obu przypadkach istotną rolę odgrywają czynniki genetyczne i zaburzenia układu odpornościowego.

• Przewlekły przebieg z okresami zaostrzeń i remisji - zarówno AZS i ŁZS mogą występować przez całe życie z okresami, w których objawy nasilają się lub niemal całkowicie ustępują.
• Podatność na wpływ czynników zewnętrznych - obie choroby mogą być zaostrzane przez czynniki takie jak stres, zimno, zanieczyszczenie środowiska czy niewłaściwa pielęgnacja skóry.

• Silne swędzenie i dyskomfort - w obu przypadkach swędzenie jest częstym objawem, choć w AZS bywa bardziej intensywne. Może prowadzić do drapania i wtórnych uszkodzeń skóry.

• Wymagają długoterminowej pielęgnacji i leczenia - ich leczenie wymaga regularnej pielęgnacji skóry oraz stosowania odpowiednich preparatów dermatologicznych, aby utrzymać chorobę pod kontrolą.
• Obie choroby nie są zaraźliwe. 

Jakie są różnice pomiędzy atopowym, a łojotokowym zapaleniem skóry?

Zróżnicowanie obu chorób jest kluczowe w postawieniu właściwej diagnozy i wyborze skutecznego leczenia. Choć obydwie dolegliwości mogą przypominać się wzajemnie objawami, różnią się w wielu kluczowych aspektach:

Przyczyna choroby

Choroba związana z AZS, wywołana jest przez nadreaktywność układu immunologicznego i defekt bariery skórnej. Często powiązana jest z alergiami. Natomiast łojotokowe zapalenie skóry w przeciwieństwie do niej nie ma ma bezpośredniego związku z alergiami. Wynika głównie z nadmiernej aktywności gruczołów wydzielniczych skóry i reakcji na drożdżaki Malassezia. 

Charakter defektów skórnych

Objawy łojotokowego zapalenia skóry charakteryzują się tłustą skórą, z łuszczącymi się żółtymi lub białymi płatkami naskórka. Swędzenie występuje rzadziej niż przy atopowym zapaleniu skóry i jest mniej nasilone. Przy AZS defekty skórne charakteryzują się bardzo silnym świądem, suchą i łuszczącą się skórą, są rumieniowe, a czasem występują nawet sączące się rany.

Lokalizacja zmian

W przypadku atopowego zapalenia skóry zmiany typowo występują na zgięciach łokciowych, kolanowych, na dłoniach, szyi oraz twarzy, szczególnie w okolicach oczu i ust. Natomiast w przebiegu ŁZS zmiany lokalizują się w miejscach bogatych w gruczoły sebum – na skórze głowy, brwiach, fałdach nosowo-wargowych, za uszami i na klatce piersiowej.

Przebieg choroby

Wyprysk atopowy przebiega w cyklach zaostrzeń i remisji, często nawraca w różnych okresach życia. Wyprysk łojotokowy jest bardziej przewlekły, a objawy nasilają się pod wpływem stresu, zimna czy osłabienia odporności.

Wiek występowania

W przypadku skóry atopowej zmiany najczęściej zaczynają się w dzieciństwie, ale mogą utrzymywać się lub pojawiać również w dorosłości. Objawy ŁZS najczęściej ujawniają się u młodych dorosłych, choć mogą występować w każdym wieku, nawet u niemowląt (w postaci ciemieniuchy).

Leczenie

W przypadku atopowego zapalenia skóry należy stosować emolienty, leki przeciwzapalne (miejscowe i systemowe) oraz unikać alergenów. Podczas gdy przy ŁZS zalecane jest stosowanie preparatów keratolitycznych, przeciwłojotokowych i przeciwgrzybicznych w codziennej pielęgnacji skóry.

Źródła: 

1. Glinski, Wieslaw. „[Atopic dermatitis: pathogenesis and treatment--international principle]”. Pneumonologia I Alergologia Polska, t. 70 Suppl 1, 2002, s. 39–40.
2. Lodén, Marie. „Role of Topical Emollients and Moisturizers in the Treatment of Dry Skin Barrier Disorders”. American Journal of Clinical Dermatology, t. 4, nr 11, 2003, s. 771–88. PubMed, https://doi.org/10.2165/00128071-200304110-00005.
3. Zaleska M, Trojacka E, Savitskyi S, Terlikowska-Brzósko A, Galus R. Atopowe zapalenie skóry – czynniki ryzyka i leczenie [Atopic dermatitis - risk factors and treatment]. Pol Merkur Lekarski. 2017 Aug 21;43(254):87-94. Polish. PMID: 28875976.
4. Clark GW, Pope SM, Jaboori KA. Diagnosis and treatment of seborrheic dermatitis. Am Fam Physician. 2015 Feb 1;91(3):185-90. PMID: 25822272.
5. Adalsteinsson JA, Kaushik S, Muzumdar S, Guttman-Yassky E, Ungar J. An update on the microbiology, immunology and genetics of seborrheic dermatitis. Exp Dermatol. 2020 May;29(5):481-489. doi: 10.1111/exd.14091. Epub 2020 Mar 16. PMID: 32125725.