Antyoksydacyjny wpływ wybranych owoców na skórę

CZYM SĄ LEGENDARNE WOLNE RODNIKI?

Z pojęciem antyoksydantów, inaczej zwanych przeciwutleniaczami, nierozłącznie wiąże się pojęcie wolnych  rodników, okrytych złą sławą ze względu na ich destrukcyjny wpływ na zdrowie. Jednoczesne ich  powstawanie i dezaktywacja są nieprzerwanymi procesami metabolicznymi zachodzącymi we wszystkich żywych organizmach. Zdrowy organizm potrafi utrzymać naturalną homeostazę tych reakcji. Problemem staje się jednak, zachwianie tej równowagi. Nadmierne powstawanie wolnych rodników i nieskuteczna neutralizacja, objawia się stresem oksydacyjnym, który przyczynia się od powstawania wielu schorzeń, a w szczególności przedwczesnego starzenia się skóry i nowotworów (1,3,8).

SZKODLIWE DZIAŁANIE WOLNYCH RODNIKÓW 

Do wolnych rodników zaliczamy głównie reaktywne formy tlenu takie jak: rodnik hydroksylowy, ponadtlenkowy czy rodniki nadtlenkowe. Również cząstki z niesparowanym elektronem walencyjnym, które stają się niestabilne i wykazują bardzo dużą reaktywność chemiczną.  Takie indywidua wywierają szereg destrukcyjnych czynników na żywą komórkę, poprzez odbieranie niezbędnych elektronów z jej wnętrza. Szkodliwe działanie wolnych rodników wiąże się z wywołaniem stanu zapalnego tkanek, uszkodzeniem struktur komórkowych, struktur lipidowych, a także makromolekuł takich jak kwasy nukleinowe czy białka (1,3,8). Mimo powstawania rodników podczas procesów metabolicznych, dodatkowo zwiększamy ich ilość, prowadząc niehigieniczny tryb życia. Palenie papierosów, alkohol,  zanieczyszczenia powietrza i nieprawidłowa dieta, to tylko niektóre czynniki narażające na zwiększony stres oksydacyjny. Zaburzenia metabolizmu wewnątrzkomórkowego, wywołane poprzez patologiczną ilość rodników, naukowcy bezpośrednio wiążą z przyczyną wielu chorób cywilizacyjnych, oraz wieloma  problemami dermatologicznymi (8).

WPŁYW ZACHWIANEJ RÓWNOWAGI OKSYDACYJNEJ NA SKÓRĘ

Skóra, stanowi pierwszą barierę ochronną dla całego organizmu i jest najbardziej narażona na niekorzystne działanie czynników zewnętrznych, w tym aktywnych wolnych rodników. Głównymi objawami zachwianej równowagi oksydacyjnej jest bezpośrednie uszkodzenie skóry, powodując szorstkość i suchość skory, zmarszczki, wiotkość czy zmiany pigmentacyjne. Istnieje bardzo efektywna linia obrony, mianowicie układ antyoksydacyjny, który skutecznie przeciwdziała powstawaniu i równoważeniu ilości wolnych rodników. Układ ten działa wieloetapowo,  poprzez mechanizm enzymatyczny, w którym udział biorą specyficzne enzymy, przeciwdziałając powstawaniu rodników. Kolejnym etapem jest mechanizm nieenzymatyczny, eliminujący już powstałe szkodliwe cząsteczki. Związkami odpowiedzialnymi za wymiatanie rodników są przeciwutleniacze, które przejawiają szereg pozytywnych korzyści zdrowotnych. Antyoksydanty możemy podzielić na endogenne, czyli wyspecjalizowany system przeciwutleniający wewnątrz organizmu. Należą do niego enzymy między innymi: dysmutaza ponadtlenkowa czy peroksydaza glutationowa oraz cząsteczki takie jak: albumina, glutation i melatonina. Drugą grupą są antyoksydanty egzogenne, czyli dostarczane do organizmu z pożywieniem i suplementami lub stosowane bezpośrednio na skórę wraz z kosmetykami (1,3,8). Bardzo duże zapotrzebowanie  całego organizmu na przeciwutleniacze powoduje, że samo spożywanie ich przestaje wystarczać. Dlatego aby zapewnić skórze odpowiednia ochronę, istotnym działaniem prozdrowotnym jest stosowanie preparatów kosmetycznych bogatych w związki skutecznie neutralizujące wolne rodniki.

ANTYOKSYDACYJNE WŁAŚCIWOŚCI OWOCÓW 

Owoce są niezwykle zasobne w substancje aktywne pozytywnie wpływające na stan skóry. Przede wszystkim na uwagę zasługuje bardzo duża ilości związków wspomagających wewnętrzny system przeciwutleniaczy w organizmie człowieka (8). Ma to niezwykle ważne konsekwencje w profilaktyce chorób cywilizacyjnych, o czym świadczy dieta śródziemnomorska. Ze względu na obecność w tej diecie bardzo dużej ilości związków antyoksydacyjnych, pochodzących z np. z winogron czy oliwy z oliwek dieta ta uznawana za najzdrowszą dietą na świecie. Również w naszym polskim klimacie możemy się cieszyć bogactwem owoców o silnym działaniu antyoksydacyjnym, takich jak maliny ,truskawki, porzeczki, jeżyny, jak również wiśnie, winogrona, morele, brzoskwinie czy jabłka. Ekstrakty z tych owoców są bardzo atrakcyjnymi surowcami kosmetycznymi. Jako przykład mogą posłużyć truskawka, malina, porzeczka i jabłko. Wspólną cechą dla tych surowców jest obecność substancji, opisanych poniżej, które oprócz przeciwutleniającego charakteru bardzo korzystnie wpływają na odżywienie i ogólną kondycję skóry (8).  Należą do nich:

• Witamina C (Kwas L-askorbinowy) wspiera funkcje odpornościowe organizmu. Stabilizuje witaminę E, wpierając jej działanie przeciwstarzeniowe. Poprawia sprężystość i elastyczność  poprzez stymulowanie syntezy kolagenu w skórze.  Wzmacnia mikrokrążenie, przez co cera staje się bardziej odżywiona i dotleniona (9).
• Rozpuszczalna w tłuszczach witamina E (mieszanina tokoferoli) pełni niezmiernie ważną funkcje w utrzymaniu prawidłowej kondycji skóry. Antyoksydacyjne działanie polega głównie na hamowaniu utleniania lipidów błony komórkowej. Przyczynia się więc do regeneracji naskórka i odpowiedniego nawilżenia. Wpływa leczniczo na wszelkie stany zapalne  oraz spowalnia procesy fotostarzenia (6). 
• Witamina A (retinol i retinoidy) odgrywa istotną rolę w procesach odbudowy naskórka, dlatego też jest popularnym składnikiem kremów przeciwzmarszczkowych. Reguluje pracą gruczołów łojowych i działa przeciwzapalnie przyspieszając gojenie ran. Zabezpiecza włókna kolagenowe przed rozpadem, wpływając korzystnie na ujędrnienie tkanki łącznej skóry (5).  
• Karotenoidy to  pochodne tetraterpenoidów o zróżnicowanej budowie strukturalnej. Karotenoidy możemy ogólnie podzielić na ksantofile i karoteny, które odpowiednio nadają żółtą lub pomarańczowa barwę roślinom. Przedstawicielem tej grupy jest beta-karoten, czyli prowitamina A. Poprzez umiejętności neutralizowania reaktywnych form tlenu, przeciwdziała oksydacji lipidów, chroni jednocześnie komórki skóry przed destrukcją i powstawaniem nowotworów. Beta-karoten wpływa na procesy rogowacenia naskórka, wpływając na opóźnienie procesów starzenia. Do popularnych karotenoidów należą również likopen, zeaksantyna czy luteina (2,3).
• Polifenole, to kolejna, bardzo liczna grupa metabolitów wtórnych o właściwościach antyoksydacyjnych, które w dużych ilościach znajdziemy włącznie w roślinach, również w owocach. Posiadają dużo większy potencjał przeciwutleniający niż wyżej wymienione przykłady. Liczne badania potwierdzają silne działania prozdrowotne, głównie antyrakowe i przeciwzapalne. Polifenole wykazują także ochronny wpływ na układ krwionośny  i nerwowy. Bardzo ważną funkcją polifenoli jest stabilizacja i ochrona przed rozpadem cząsteczek witaminy C. Podobnie jak inne przeciwutleniacze, są swoistym naturalnym filtrem przeciwsłonecznym. Grupa ta zawiera około pięć tysięcy związków, zaliczamy do niej m.in. antocyjany - nadające roślinom barwę w zależności od intensywności od różowej po ciemnofioletową, oraz taniny, flawony, flawonole i kwasy fenolowe (3). Antocyjany, obecne głównie w owocach jagodowych takich jak malina, truskawka, winogrona czy jagody – wzmacniają układ krążenia, przeciwdziałają stanom zapalnym, skutecznie likwidują przebarwienia skórne. W jabłku polifenole reprezentowane są przez procyjanidyny, glikozydy kwercetynowe, kwasy fenolowe i chalkony (10).

MOC TRUSKAWKI 

Surowcem kosmetycznym pochodzącym z owoców są przede wszystkim ekstrakty lub oleje tłoczone z pestek (nasion).  Wybrane wcześniej owoce posłużą jako przykłady do opisu ich  cennych właściwości. Truskawka to pierwszy wiosenny owoc, na który każdy czeka z wytęsknieniem po długiej zimie. Są źródłem kwasów tłuszczowych takich jak: kwas linolowy, linolenowy, oleinowy i palmitynowy, tokoferoli, minerałów, witamin z grupy B oraz witaminy C. Z przeprowadzonych badań wynika, że ekstrakt z owoców truskawki wykazuje działanie oczyszczające, odżywiające i ściągające, dzięki obecności kwasu salicylowego. Udowodniono również, iż taki ekstrakt, ze względu na obecność antyoksydantów, ma silne działanie fotoprotekcyjne na skórę. Obecność witaminy C w ekstrakcie powoduje ujędrnieni i poprawę elastyczności. Natomiast olej z nasion truskawki posiada bardzo korzystną proporcję zawartości kwasów tłuszczowych omega 3 i 6, co ma dobroczynny wpływ na stan skóry i paznokci, odżywiając je i regenerując (7). Niskie stężenie kwasów o dłuższych łańcuchach powoduje, że olej ten jest lekki i łatwo się wchłania, dlatego polecany jest do skóry problematycznej, ze skłonnością do zapaleń. Kolejnym ważnym składnikiem, który zawierają owoce truskawki jest silny przeciwutleniacz kwas elagowy, należący do polifenoli. Wzmacnia i uszczelnia ściany komórkowe naskórka, skutecznie chroni skórę przed utratą wilgoci oraz degradacją przez wolne rodniki. Ciekawostką jest, iż: „… iż maleńkie pesteczki w zewnętrznej części owocu truskawki, stanowiące zaledwie 1% masy owocu, zawierają 11% ogólnej zawartości związków fenolowych, a ich aktywność antyoksydacyjna stanowi 14% aktywności całkowitej tego owocu (1).”

MALINA SKARBNICĄ WARTOŚCI 

Malina jest owocem od wieków wykorzystywanym zarówno w celach spożywczych jak  i leczniczych. Bogaty skład chemiczny spowodował, że ekstrakty z owoców oraz olej z pestek są wysoce cenionymi surowcami kosmetycznymi. Do mikro- i makroelementów , które możemy znaleźć w malinie należą potas, fosfor, wapń, cynk, mangan, magnez, miedź i żelazo. Podobnie jak truskawki, maliny zawierają witaminy o działaniu antyoksydacyjnym takich jak witamina A, E i C , oraz witaminę B7 - biotynę, szczególnie istotną dla prawidłowego wzrostu włosów i paznokci. Ekstrakt owocowy zawiera  szereg kwasów owocowych. Kwas cytrynowy i jabłkowy posiadają właściwości złuszczające, dzięki nim skóra staje się gładsza i jaśniejsza, poprawiając wygląd cery trądzikowej i tłustej. Natomiast kwas elagowy, salicylowy, ferulowy i kawowy, zaliczamy do związków polifenolowych skutecznych pogromców wolnych rodników, wspierają procesy odbudowy skóry i utrzymanie w prawidłowej kondycji (4,8). Olej z nasion malin ma bardzo szeroki zakres działania. Słynie, również, ze swoich silnych właściwości antyoksydacyjnych i protekcyjnych względem promieniowania słonecznego. Jest to wynik wysokiej zawartości kwasów omega 3 i 6, podobnie jak w oleju truskawkowym (7).  Kolejne korzyści płynące z zastosowania tego oleju na skórę, to poprawa elastyczności oraz ujędrnienie, które przekładają się na widoczny efekt przeciwzmarszczkowy (4). Ze względu na bardzo złożony skład, pełen witamin i związków biologicznie czynnych olej ten polecany jest szczególnie dla osób o wrażliwej, podrażnionej i atopowej cerze, a  nawet dzieciom. 

JABŁKO DLA ZDROWIA I URODY 

Jabłko to najbardziej popularny owoc w Polsce. Ekstrakt z jabłek to cenne źródło witamin i minerałów. Jednakże to obecności polifenoli oraz dużej ilości witaminy C, dają silny efekt odmładzający. Kwasy owocowe (kwasy AHA – alfahydroksylowe) występujące w jabłku w dużych ilościach powodują złuszczenie warstwy rogowej oraz regulują produkcję sebum (10). Zmiękczając naskórek, umożliwiają wnikanie składników aktywnych w głębsze warstwy, wspomagając działanie antyoksydacyjne innych cząsteczek. Tłoczony z pestek jabłek olej to surowiec o działaniu zmiękczającym i nawilżającym. Poprawia regenerację skóry, poprzez wpływ na produkcje włókien kolagenowych, dzięki czemu sprawdza się idealnie w pielęgnacji cery zmęczonej i dojrzałej.

CO KRYJE W SOBIE PORZECZKA? 

Porzeczki słusznie kojarzymy z kwaśnym smakiem, ponieważ to zawierają sporo kwasów organicznych, takich jak: cytrynowy, jabłkowy, bursztynowy, salicylowy. Bogate są również w minerały , m.in.: fosfor, potas, wapń, magnez, żelazo, mangan, bor, jod oraz witaminy: A, B, C, K, PP. Olej z pestek porzeczki posiada wyjątkowe kosmetyczne właściwości, ze względu na rzadko spotykane kwasy tłuszczowe w składzie: kwas gamma-linolowy oraz kwas stearydynowy (7). Składniki te wykazują  silne działanie przeciwzapalne i łagodzące. Stosowanie kwasu gamma linolowego jest szczególnie ważne w codziennej pielęgnacji skóry przesuszonej, wrażliwej, atopowej i skłonnej do podrażnień. Duża zawartość witaminy C oraz obecność  wielu związków polifenolowych, odpowiada  za wzmocnienie naczyń krwionośnych, elastyczności i ujędrnienia skóry, skutecznie niwelując pierwsze oznaki starzenia. Podobnie jak wyżej wymienione oleje chroni przed szkodliwym wpływem promieni UV (11).

BOMBA WITAMIN W KREMIE OWOCOWYM 

Autorka:
Elwira Żak
Mydlarnia Cztery Szpaki

Bibliografia:

Bogna Gryszczyńska, Maria Iskra; Nowiny Lekarskie 2008, 77,1, 5—55; „Współdziałanie antyoksydantów egzogennych i endogennych w organizmie człowieka”.
Joanna Igielska-Kalwat, Joanna Gościańska, Izabela Nowak, Postępy Hig. Med. Dosw., 2015; 69: 418-428 e-ISSN 1732-2693; „Karotenoidy jako naturalne antyoksydanty”.
Helena Puzanowska – Tarasiewicz, Ludmiła Kuźnicka, Mirosław Tarasiewicz; Bromat. Chem. Toksykol. -XLIII, 2010, str.9-14; „Antyoksydanty a reaktywne formy tlenu”.
Joanna Zielonka-Brzezicka, Anna Nowak, Magdalena Zielińska, Adam Klimowicz; Pomeranian J Life Sci 2016;62(4):52-59; „Porównanie właściwości przeciwutleniających wybranych części maliny właściwej (Rubus ideaus) i jeżyny europejskiej (Rubus fruticosus).”
Halina Bojarowicz, Anna Płowiec; Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): 352-356; „Wpływ witaminy A na kondycją skóry.”
Wioleta Czerwonka, Diana Puchalska, Renata Zarzycka-Bienias, Monika Lipińska, Robert Witek, Arkadiusz Habrat, Sabina Południak, 1 / 2019 / vol. 8, Kosmetologia Estetyczna; „Zastosowanie witaminy E w kosmetologii.”
Dorota Matysiak -Żurowska, Łukasz Drapała; Most wiedzy, „Struktura triacylogliceroli olejów z nasion truskawki, maliny i czarnej porzeczki.”
Anna Nowak, Joanna Zielonka, Marcelina Turek, Adam Klimowicz; Postępy Fitoterapii 2/2014; „Wpływ przeciwutleniaczy zawartych w owocach na proces fotostarzenia się skóry.”
Ewa Kilian-Pięta; Kosmetologia Estetyczna; 1 / 2019 / vol. 8; „Witamina C jako niezbędny składnik dla skóry człowieka oraz czynniki determinujące jej wchłanianie.” 
Radomir Reszke, Adam Reich; Forum Dermatologicum; 2016, tom 2, nr 2, 51–59; „Wybrane składniki pochodzenia roślinnego obecne w kosmetykach dostępnych w Polsce.”
Bogdan Pachołek, Maria Małecka; Rośliny Oleiste, Tom XXI, 2000; „Pestki czarnej porzeczki jako źródło naturalnych przeciwutleniaczy.”