Skąd ten pot? Budowa gruczołów potowych

Pot jest wydzieliną gruczołów potowych, które zlokalizowane są praktycznie na całym ciele. Ich największe skupiska występują na dłoniach i stopach. Gruczoł potowy jest zbudowany z trzech podstawowych elementów: części wydzielniczej (produkującej pot), przewodu wyprowadzającego (transportujący pot) oraz ujścia, które jest różne w zależności od typu gruczołu potowego.

Wyróżniamy dwa typy:

Gruczoły ekrynowe – ich ujście znajduje się w naskórku, zlokalizowane są na prawie całej powierzchni ciała i mają istotny wpływ na regulację cieplną organizmu.

Gruczoły apokrynowe – mają ujście w naskórku lub kanale włosa - znajdują się głównie w okolicach powiek, dołów pachowych, pachwin, brodawek sutkowych, narządów płciowych oraz odbytu. Nie biorą one udziału w termoregulacji, a wytwarzany przez nich zapach potu jest specyficzną cechą osobniczą. Uaktywniają się w okresie pokwitania.

Pot składa się głównie z wody (98-99%), soli, mocznika, amoniaku, kwasu mlekowego czy też związków mineralnych. Jego skład jest silnie uzależniony od spożywanych produktów, warunków klimatycznych, czynników hormonalnych oraz współistniejących chorób. Nieprzyjemny zapach potu uaktywnia się w momencie jego rozkładu przez bakterie, które naturalnie bytują na skórze każdego człowieka, takie jak: Brevibacterium, Corynebacterium, Propionibacterium, Staphylococcus.

Do podstawowych funkcji pocenia należy: termoregulacja, kontrola wilgotności skóry, usuwanie z organizmu zbędnych produktów metabolizmu czy też utrzymanie homeostazy (czyli stałych warunków wewnątrz organizmu, które zapewnią jego prawidłowe funkcjonowanie). Zbyt drastyczna ingerencja w ten fizjologiczny proces może spowodować jego zaburzenie, dlatego skorzystanie z zabiegu medycy estetycznej w przypadku nadmiernej potliwości powinno być przemyślane i adekwatne do skali problemu. Warto mieć na uwadze fakt, że przykładowo po ostrzykiwaniu toksyną botulinową nadaktywnych gruczołów potowych na dłoniach może dojść do wzmożonej potliwości na stopach. Organizm będzie nieustannie dążył do utrzymania wewnętrznej równowagi i znajdzie inną powierzchnię ciała, poprzez którą pozbędzie się nadmiaru wytwarzanego potu. W ekstremalnej sytuacji przy skutecznym i długotrwałym blokowaniu gruczołów potowych może dojść do samozatrucia organizmu. Jednakże, jeżeli problem nadpotliwości znacząco wpływa na komfort naszego życia należy skontaktować się z dermatologiem, który zaproponuje odpowiednie leczenie.

Zdrowe sposoby ochrony przed potem

1. Dezodoranty – do ich produkcji wykorzystywane są głównie substancje o działaniu ściągającym, przeciwbakteryjnym oraz środki zapachowe. Mechanizm działania dezodorantów polega na hamowaniu rozwoju drobnoustrojów odpowiedzialnych za rozkład potu oraz tuszowaniem nieprzyjemnego zapachu potu. Najpopularniejsze surowce roślinne wykorzystywane w produkcji dezodorantów to:

• kora dębu (łac. Quercus cortex) o działaniu ściągającym, przeciwzapalnym, bakteriobójczym, wykorzystywana w nadmiernej potliwości dłoni i stóp w postaci odwarów do kąpieli lub płukań.
• soda oczyszczona – neutralizuje nieprzyjemny zapach, a do tego działa bakteriobójczo i przeciwgrzybicznie, stosowana również w formie kąpieli, zasypek lub past do stóp, dłoni i pach. Jest jednym z głównych składników aktywnych naszego dezodorantu w kremie zarówno w wersji cytrusowo-ziołowej, jak i bezzapachowej.
• liść oczaru (łac. Hamamelidis folium) – dodawany do kosmetyków ze względu na właściwości ściągające, przeciwzapalne, przeciwkrwotoczne, antybakteryjne oraz uszczelniające naczynia krwionośne, oprócz dezodorantów występuje w kosmetykach do płukania jamy ustnej lub pielęgnacji cery trądzikowej.
• roślinne olejki eteryczne – mają za zadanie niwelowanie przykrego zapachu potu, a dodatkowo działają antyseptycznie i odświeżająco. Najpopularniejsze to olejki cytrusowe oraz ziołowe (miętowy, z szałwii hiszpańskiej lub drzewa herbacianego), o czym świadczą również nasze naturalne dezodoranty.

2. Antyperspiranty – mechanizm działania polega na wywołaniu niewielkiego stanu zapalnego w obrębie przewodu gruczołu potowego co skutkuje nadmiernym rogowaceniem naskórka oraz powstaniem żelowanego osadu w kanalikach wyprowadzających, które zapychają się i uniemożliwiają wydostanie się potu na zewnątrz.

Stosowane substancje:

- chlorowodorek glinu – w stężeniu 10-15%, ma działanie bakteriostatyczne i ściągające ujścia gruczołów potowych; stosowany najczęściej w tego typu kosmetykach, a w obecności wody uwalnia kwas solny, który ma bardzo niskie pH (około pH=2,5) co może mieć efekt drażniący, nie powinien być stosowany na uszkodzoną skórę.

- uwodniony siarczan glinowo-potasowy (ałun) – ściąga, odkaża i zamyka ujścia gruczołów potowych, a dodatkowo obkurcza uszkodzone naczynia krwionośne (tamuje krwawienie) przez co jest wykorzystywany również w kosmetykach po goleniu.

Kontrowersyjną kwestią stosowania antyperspirantów jest obecność soli aluminium (glinu), które prawdopodobnie zwiększają ryzyko rozwoju raka piersi oraz chorobę Alzhemera. Badania potwierdzają, że długotrwałe stosowania związków aluminium na skórę może powodować miejscowe reakcje toksyczne. Warto mieć na uwadze fakt, że glin jest jednym z pierwiastków, które mają zdolność do kumulowania się w organizmie. Dodatkowo, antyperspiranty stosowane są często na podrażnioną od depilacji skórę, co ułatwia wniknięcie do krwiobiegu szkodliwych związków. W trosce o swoje zdrowie warto więc zainteresować się produktami bez zawartości aluminium. Rzecz jasna, ekologiczne dezodoranty Mydlarni Cztery Szpaki nie zawierają nawet grama tego metalu.

Feromony

Pisząc o tematyce potu i jego zapachu należałoby wspomnieć również o feromonach, czyli związkach zapachowych wydzielanych przez organizmy, które służą do niewerbalnej komunikacji. Ich mechanizm działania polega na pobudzeniu komórek węchowych, które przesyłają impuls do mózgu i wyzwalają określone reakcje. Pierwszym związkiem uznanym za feromon był bombykol - produkowany przez samicę jedwabnika i odkryty w 1959 roku. Wywołuje reakcję już w stężeniu
10-23g/cm3 i jest zdolny do zwabienia samca z odległości nawet 10 km. Wśród wszystkich zwierząt największą ilość i różnorodność feromonów produkują właśnie owady. Zasięg działania tego zapachowego bodźca oscyluje od kilku centymetrów do nawet 600 metrów, ale tylko feromony płciowe są wyczuwalne w odległości nawet kilku kilometrów.

Najważniejsze funkcje feromonów:

1. Inicjujące – wpływają na rozwój i popęd seksualny oraz wybór partnera do rozrodu.
2. Kształtujące – umożliwiają rozpoznanie potomstwa przez matkę.
3. Obronne – działają odstraszająco (repelenty) na gatunki zwierząt, które są konkurentami środowiska.
4. Znaczące – stosowane do oznaczenia terytorium polowania lub zamieszkania poprzez substancje zawarte w moczu.
5. Dyskryminujące – stwarzające podział hierarchiczny w stadzie na królową i robotnice, najczęściej spotykane u owadów: pszczół, termitów, mrówek.

Mając świadomość, jak ważną funkcję dla organizmu pełni wydzielanie potu dobrze wybierać produkty, które nie zaburzą ani nie powstrzymają tego naturalnego procesu, a w sposób nieinwazyjny i naturalny zneutralizują nieprzyjemny zapach i pochłoną wilgoć.