Budowa skóry — naskórek, skóra właściwa i tkanka podskórna. Jakie pełni funkcje?

Skóra to taki płaszcz ochronny dla całego ciała. Pełni ważne role w organizmie człowieka chroniąc jego wnętrze przed szkodliwymi czynnikami środowiska zewnętrznego, jednocześnie zapewniając mu kontakt z otoczeniem. Ale powiedzieć o niej tylko tyle, że skóra bierze udział w naszym życiu wyłącznie pełniąc funkcję ochronną, to jak nie powiedzieć właściwie nic na jej temat. 

Rola skóry człowieka jest o wiele bardziej znacząca i dla ułatwienia zrozumienia jej istoty koniecznie trzeba poznać trzy podstawowe warstwy skóry. To one odpowiadają za procesy, które widzimy na naszej twarzy gołym okiem i niekiedy traktujemy je jako coś złego. Choć rzeczywistość może mieć zupełnie inny wymiar, niż nam się wydaje. W dalszej części artykułu dowiesz się szczegółów na temat budowy i funkcji skóry, które pomogą Ci zrozumieć jej zachowania w życiu codziennym.

Czym jest skóra i jakie ma cechy charakterystyczne?

Skóra, o powierzchni wynoszącej około 2 m² i grubości od 1 do 4 mm, jest jednym z największych narządów pokrywających nasze całe ciało.

Czym charakteryzuje się skóra człowieka?

• elastycznością i sprężystością - dzięki obecności włókien kolagenowych i elastynowych skóra może się rozciągać i powracać do pierwotnego kształtu, co umożliwia ruchy ciała 
• regeneracją -  skóra ma zdolność do ciągłej odnowy; komórki będące elementem warstwy podstawnej regularnie się dzielą, a martwe komórki warstwy rogowej są zastępowane nowymi
• nieprzepuszczalność - warstwa zrogowaciała naskórka i naturalny płaszcz hydrolipidowy tworzą barierę chroniącą przed wnikaniem wody, drobnoustrojów i szkodliwych substancji do wewnątrz 
• zróżnicowany kolor skóry - kolor naszej skóry zależy od ilości melaniny, czyli barwnika produkowanego w  naskórku, a także od  jej grubości skóry i przepływu krwi w naczyniach krwionośnych
• strukturą - znajdują się w niej liczne gruczoły potowe i łojowe oraz mieszki włosowe, które odgrywają kluczową rolę w termoregulacji oraz wpływają na wygląd poprzez na przykład występowanie porów

Ludzka skóra jest wyspecjalizowana w pełnieniu wielu funkcji jednocześnie, o których nieco więcej dowiesz się z dalszej części artykułu. 

Budowa skóry i jej funkcje 

Skóra jest największym organem ludzkiego ciała, pełniącym kluczowe funkcje ochronne, sensoryczne i termoregulacyjne. 

Z ilu warstw składa się skóra?

Skóra składa się z trzech warstw: naskórka i skóry właściwej oraz tkanki podskórnej. Przyjrzyjmy się bliżej funkcjom, jakie pełnią w budowie skóry człowieka.

Naskórek

Naskórek (epidermis) jest najbardziej zewnętrzną warstwą skóry. Posiada właściwości samoregeneracyjne. Jest tkanką nabłonkową, która jest zbudowana z kilku warstw komórek żywych (keratynocytów) i martwych (korneocytów), które różnią się między sobą budową i funkcjami. To na nim znajdują się tzw. przydatki skóry do których zalicza się gruczoły (łojowe i potowe), włosy oraz paznokcie.

Budowa naskórka

1. Warstwa podstawna (rozrodcza) - jest to najgłębsza warstwa naskórka, która leży bezpośrednio na błonie podstawnej, oddzielającej naskórek od warstwy środkowej skóry. Składa się z komórek, które intensywnie się dzielą (mitoza), wytwarzając nowe komórki naskórka. W tej warstwie znajdują się także melanocyty, które produkują melaninę, odpowiedzialną za barwę skóry powstawanie piegów, znamion i opalenizny oraz komórki Langerhansa, które uczestniczą w odpowiedzi immunologicznej i komórki Merkla (receptory dotyku).

2. Warstwa kolczysta - znajduje się powyżej warstwy podstawnej i składa się z komórek, które zaczynają wytwarzać keratynę – białko, które zapewnia skórze wytrzymałość i odporność na uszkodzenia. Komórki w tej warstwie zaczynają się łączyć za pomocą desmosomów, co sprawia, że skóra staje się bardziej trwała.

3. Warstwa ziarnista - składa się z komórek, które zawierają ziarnistości keratohialiny, odpowiedzialne za produkcję keratyny. Komórki w tej warstwie zaczynają się procesem zrogowacenia, tracą jądra komórkowe i stają się coraz bardziej spłaszczone. Warstwa ta pełni funkcję ochronną, zabezpieczając przed dalszymi szkodliwymi czynnikami.

4. Warstwa jasna (znajduje się tylko w miejscach, gdzie skóra jest grubsza, np. na dłoniach i stopach) Jest to cienka warstwa komórek, które są w pełni zrogowaciałe, pozbawione jądra komórkowego i wypełnione keratyną. Działa jako dodatkowa warstwa ochronna, szczególnie w miejscach narażonych na większe uszkodzenia mechaniczne.

5. Warstwa rogowa To najbardziej zewnętrzna warstwa naskórka, która składa się z martwych, spłaszczonych komórek wypełnionych keratyną. Komórki te tworzą tzw. „płaszcz ochronny” skóry, który pomaga zapobiegać utracie wody i chroni przed wnikaniem mikroorganizmów oraz szkodliwych substancji. Komórki w tej warstwie regularnie się złuszczają i są zastępowane nowymi, co zapewnia ciągłą regenerację naskórka.

Funkcje naskórka

• ochrona przed promieniami słonecznymi
• ochrona przed wirusami, grzybami i bakteriami
• percepcja bodźców (komórki Mekla)
• bariera immunologiczna (komórki Langerhansa)

Skóra właściwa

Skóra właściwa to warstwa środkowa skóry. Budowa skóry właściwej składa się z dwóch warstw: warstwy siateczkowatej i warstwy brodawkowej.  Zbudowana jest z komórki tkanki łącznej, bogatej we włókna kolagenowe. To właśnie te włókna nadają jej wytrzymałość, elastyczność i sprężystość. Niestety, proces starzenia prowadzi do osłabienia tych właściwości, co skutkuje utratą jędrności i pojawieniem się zmarszczek oraz zwiotczenia. 

Obecne są tu liczne drobne naczynia krwionośne, które pełnią kluczową rolę w dostarczaniu komórkom tlenu i substancji odżywczych. Naczynia te są także istotne dla termoregulacji – w ciepłych warunkach rozszerzają się, ułatwiając oddawanie nadmiaru ciepła, natomiast w zimnych warunkach kurczą się, aby zminimalizować jego utratę. W niej znajdują się również struktury powstające w naskórku, takie jak włosy i gruczoły łojowe i potowe. Oprócz nich obecne są tam także liczne zakończenia nerwowe, czyli receptory, które umożliwiają odbieranie bodźców z otoczenia. Dzięki nim możemy odczuwać temperaturę, dotyk, ból, ucisk, czy  łaskotanie.

Funkcje warstwy środkowej skóry

• termoregulacja ciała
• zaopatrzenie skóry w substancje odżywcze
• dotlenienie skóry
• wydzielanie sebum
• jej głównym składnikiem jest kolagen odpowiedzialny za zapewnienie skórze rozciągliwości i oporności na urazy, a także za młodego wyglądu

Tkanka podskórna

Tkanka podskórna to najgłębsza i najgrubsza warstwa skóry, zlokalizowana pod skórą właściwą. Budowa tkanki podskórnej składa się głównie ze zbitej tkanki włóknistej oraz komórek tłuszczowych, naczyń krwionośnych i limfatycznych. To w niej znajdują się zakończenia nerwowe. Jej struktura i grubość różnią się w zależności od obszaru ciała, wieku, płci, a także indywidualnych predyspozycji genetycznych i stylu życia. 

Funkcje tkanki podskórnej

• ochrona przed nagłymi zmianami temperatury i urazami
• amortyzacja wstrząsów
• magazynowanie substancji zapasowych dla całego organizmu

Jakie są funkcje skóry?

Wiemy już, jak jest zbudowana skóra. Wspomnieliśmy też pokrótce podczas omawiania przylegających do siebie warstw skóry o ich funkcjach, ale dla ułatwienia zbierzemy te informacje w jedną całość.

Skóra jest jednym z najważniejszych narządów na naszym ciele i jest niezwykle wszechstronna. Nie tylko chroni organizm przed szkodliwym wpływem środowiska, ale również bierze udział w licznych procesach metabolicznych, regulacyjnych i sensorycznych niezbędnych do zachowania zdrowia i życia człowieka. 

Funkcje skóry

1. Ochronna - chroni przed urazami mechanicznymi, takimi jak otarcia i uderzenia. Dzięki szczelnej warstwie rogowej naskórka zapewnia barierę przed wnikaniem szkodliwych substancji chemicznych oraz drobnoustrojów.

2. Syntetyzująca - w skórze dochodzi do syntezy witaminy D3, która odgrywa ważną rolę w utrzymaniu zdrowych kości i regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej oraz wytworzenia melaniny.

3. Termoregulacyjna - tam, gdzie znajduje się skóra właściwa  naczynia krwionośne rozszerzają się, aby oddać nadmiar ciepła, lub kurczą się, by zatrzymać ciepło w organizmie. 

4. Ochrona przed promieniowaniem UV - melanocyty, produkując melaninę, chronią skórę przed szkodliwym działaniem promieniowania ultrafioletowego, które może uszkadzać DNA i powodować oparzenia słoneczne.

5.  Odbieranie bodźców ze środowiska zewnętrznego - dzięki zakończeniom nerwowym skóra odbiera bodźce takie jak: ból, dotyk, ucisk, odczuwanie ciepła i zimna. Jest kluczowym narządem zmysłu, który pozwala na kontakt z otoczeniem.

6. Funkcja wydzielnicza i wydalnicza - gruczoły potowe umożliwiają usuwanie nadmiaru wody, soli mineralnych oraz toksyn z organizmu, a gruczoły łojowe produkują sebum, które nawilża skórę i włosy, tworząc ochronny film lipidowy na powierzchni skóry. Warstwa rogowa oraz naturalne wydzieliny, takie jak pot i sebum, pomagają zapobiegać rozwojowi bakterii, wirusów i grzybów. Kwaśny odczyn (pH skóry ok. 4,5–5,5) wspiera naturalną ochronę przed patogenami.

7. Funkcja magazynująca - skóra przechowuje wodę, tłuszcze, witaminy (np. witaminę D) oraz inne substancje odżywcze, które są wykorzystywane przez organizm w razie potrzeby.

Dlaczego należy dbać o skórę?

Skóra wpływa na wygląd i wizerunek człowieka. Jej zdrowie, koloryt i struktura mają duże znaczenie dla poczucia własnej wartości i estetyki. Dbałość o skórę pozwala utrzymać ją w dobrej kondycji, chronić przed chorobami oraz spowalniać procesy starzenia. To nie tylko kwestia estetyki, ale przede wszystkim zdrowia. Regularna pielęgnacja, ochrona przed słońcem, odpowiednia dieta i nawadnianie organizmu to podstawowe elementy, które wspierają funkcje skóry i pozwalają jej zachować zdrowie na długie lata.

Źródła: 

1. A. Gromotowicz-Pawłowska „Anatomia i fizjologia skóry”, luty 2020, Zakład Biofarmacji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, www.umb.edu.pl , [dostęp: 27.02.2020]
2. I. Lenartowicz, Biblia zdrowej cery. Skin Doctor, Wydawnictwo Znak, Kraków 2021. 
3.  Wolski, Tadeusz, i Bogdan Kędzia. „Pharmacotherapy of skin. Part 1. Constitution and physiology of skin”. Postępy Fitoterapii, styczeń 2019. www.czytelniamedyczna.pl, https://www.czytelniamedyczna.pl/6725,farmakoterapia-sklry-cz-1-budowa-i-fizjologia-sklry.html.