Egzema: Czym jest i jak leczyć? Objawy i porady

Egzema nazywana także wypryskiem, to przewlekła dermatoza, która dotyka miliony osób na całym świecie niezależnie od wieku czy stylu życia. Choć jej objawy mogą się różnić w zależności od indywidualnych uwarunkowań, najczęściej manifestuje się poprzez suchą, swędzącą, zaczerwienioną skórę oraz nawracające stany zapalne. Ze względu na swój przewlekły charakter i bezpośredni wpływ na codzienny komfort życia ta nieprzyjemna dolegliwość skórna wymaga nie tylko leczenia objawowego, ale również świadomego podejścia do pielęgnacji skóry.

Jak mądrze zadbać o skórę, by zmniejszyć ryzyko nawrotów i złagodzić symptomy stanów zapalnych? Jak właściwie rozpoznać objawy towarzyszące dermatozie? Na te i wiele innych pytań odpowiadamy w dzisiejszym artykule, z praktycznymi wskazówkami i sprawdzonymi rozwiązaniami.

Spis treści:

• Co to jest egzema?
• Rodzaje egzemy
• Najczęstsze orzyczyny egzemy
• Objawy egzemy - jak ją rozpoznać?
• Jak łagodzić objawy egzemy w naturalny sposób??
• Kosmetyki naturalne a egzema - co wybierać?
• Domowe sposoby na egzemę - co naprawdę działa?
• Kiedy udać się do dermatologa?

Co to jest egzema?

Mówi się, że coraz więcej dziwnych problemów skórnych nas dopada, że z każdej strony czają się na nas jakieś nowe alergie, uczulenia i podrażnienia, że kiedyś tego nie było...  Jednak nie tym razem, bo egzema nie jest żadną nowinką w świecie dermatologii.

Objawy, które dziś nazywamy egzemą, czyli świąd, suchość, pękanie skóry, wysięki były opisywane już w starożytnych tekstach medycznych, zarówno w Egipcie, Grecji, jak i w tradycyjnej medycynie chińskiej czy ajurwedzie. Już samo słowo pochodzące z greki: ekzein znaczy „wrzeć” albo „wybuchać”, co świetnie oddaje charakter tej przypadłości.

Egzema ma to do siebie, że reaguje na świat emocjonalnie, jakby miała własny charakter. Niektórym przypomina się zimą, innym w stresie, jeszcze innym… bez wyraźnego powodu. Właśnie dlatego trudno zamknąć ją w jednej definicji i jeszcze trudniej leczyć ją raz na zawsze. To trochę jak z pogodą ostatnimi czasy – niby znasz prognozy, ale i tak zawsze Cię czymś zaskoczy. 

Czy kiedyś ta przewlekła choroba zapalna skóry była tak powszechna jak dziś? Prawdopodobnie nie, to współczesne życie ją rozbestwiło, ale spokojnie można się z nią jakos dogadać. Trzeba tylko wiedzieć, co ją uspokaja, a co wyprowadza z równowagi.

Egzema a atopowe zapalenie skóry – czym się różnią?

Egzema to szerokie pojęcie, takie pudełko, w którym mieszczą się różne rodzaje chorób skóry objawiających się świądem, zaczerwienieniem i pęcherzykami, które mogą pękać i tworzyć sączące się rany, a także suchością, łuszczeniem i zgrubieniem skóry. Atopowe zapalenie skóry to jedna z najczęstszych form egzemy, mająca podłoże genetyczne i immunologiczne. AZS często zaczyna się w dzieciństwie i wiąże się z alergiami, takimi jak astma czy katar sienny. W przeciwieństwie do innych rodzajów egzemy, które mogą być wywołane kontaktem z alergenami czy czynnikami drażniącymi, AZS charakteryzuje się przewlekłym stanem zapalnym i zaburzeniem bariery naskórkowej, co prowadzi do nadreaktywności układu odpornościowego. Zmiany skórne w AZS mają typową lokalizację, przede wszystkim zgięcia kończyn i twarz. Inne formy egzemy mogą pojawiać się w różnych miejscach na całym ciele.

Rodzaje egzemy

W przypadku egzemy mamy do czynienia z całą rodziną schorzeń skórnych, które są spokrewnione objawami, ale wywołane przez różne czynniki i wymagające odmiennych metod leczenia. Oto najczęściej spotykane typy:

Egzema atopowa 

Czyli atopowe zapalenie skóry (AZS), to przewlekła choroba skóry przebiegająca z okresami zaostrzeń i remisji. W fazie aktywnej skóra staje się sucha, zaczerwieniona, swędząca, a czasem pokryta pęcherzykami i strupami. Nawet w okresach wyciszenia pozostaje wrażliwa i podatna na podrażnienia. Może występować u osób w każdym wieku, od niemowląt po dorosłych. U najmłodszych zmiany pojawiają się zwykle na twarzy, szyi i kończynach, a u starszych w zgięciach łokci i kolan, na dłoniach, stopach i tułowiu. AZS ma podłoże genetyczne, ale jego objawy często nasilają czynniki zewnętrzne takie, jak alergeny, drażniące substancje, stres, zmiany temperatury czy infekcje. 

Leczenie egzemy w tej postaci polega na regularnej pielęgnacji skóry, skupiając się przede wszystkim na nawilżaniu emolientami i unikaniu czynników drażniących. W okresach zaostrzeń stosuje się leki miejscowe, czasem leki przeciwhistaminowe, a w cięższych przypadkach fototerapię.

Egzema kontaktowa (alergiczna i podrażnieniowa)

Egzema kontaktowa to reakcja zapalna skóry wywołana bezpośrednim kontaktem z substancją drażniącą lub uczulającą. Wyróżniamy dwa typy: egzemę alergiczną, która rozwija się w wyniku kontaktu z alergenem (np. nikiel, lateks, kosmetyki), oraz podrażnieniową, spowodowaną działaniem substancji drażniących (np. detergenty i środki czystości). Objawy to zazwyczaj zaczerwienienie, świąd, pieczenie, suchość skóry, a czasem pęcherze i złuszczanie. Zmiany pojawiają się w miejscu kontaktu z daną substancją.

Leczenie wyprysku kontaktowego polega przede wszystkim na eliminacji czynnika wywołującego, ochronie skóry i stosowaniu leków przeciwzapalnych (np. maści kortykosteroidowych). Kluczowa jest też codzienna pielęgnacja.

Egzema łojotokowa

Łojotokowe zapalenie skóry najczęściej dotyczy skóry głowy, twarzy (okolice nosa, brwi, uszu) oraz klatki piersiowej. Objawia się tłustymi, żółtawymi łuskami, zaczerwienieniem i świądem. U niemowląt znana jest jako ciemieniucha. Przyczyna nie jest do końca znana, ale może wiązać się z nadmierną aktywnością gruczołów łojowych oraz obecnością drożdżaków z rodzaju Malassezia.

Leczenie skóry z egzemą łojotokową obejmuje stosowanie specjalnych szamponów przeciwgrzybiczych, maści przeciwzapalnych i delikatnej pielęgnacji skóry.

Egzema dyshydrotyczna

Inaczej potnicowa objawia się powstawaniem drobnych, swędzących pęcherzyków, głównie na dłoniach, palcach i stopach. Zmiany mogą być bolesne, łuszczące się i prowadzić do pęknięć skóry. Jej przyczyny nie są w pełni poznane, ale zaostrzenia często wywołują: stres, potliwość, alergeny lub kontakt z drażniącymi substancjami.

Leczenie tego przypadku wyprysku opiera się na miejscowych lekach przeciwzapalnych, pielęgnacji skóry i ograniczeniu kontaktu z czynnikami drażniącymi.

Najczęstsze przyczyny egzemy

Dlaczego egzema wraca akurat wtedy, gdy wydawało Ci się, że masz ją już z głowy? Bo to choroba złożona, zależna od wielu czynników, często działających jednocześnie. Na liście winowajców znajdują się przede wszystkim:
czynniki genetyczne i autoimmunologiczne, alergeny i substancje drażniące oraz stres, dieta i środowisko.

Jeśli w Twojej rodzinie występowały choroby atopowe (jak astma, alergie czy AZS), istnieje większe ryzyko rozwoju egzemy. Układ odpornościowy może nadmiernie reagować nawet na drobne bodźce, prowadząc do przewlekłego stanu zapalnego skóry.

Dodatkowo kontakt z alergenami (np. pyłki, sierść, roztocza) czy drażniącymi substancjami (takimi jak detergenty, metale czy niektóre kosmetyki, nawet naturalne!) potrafi natychmiast pogorszyć stan skóry.

Na objawy wpływają także stres, sposób odżywiania i warunki środowiskowe. Silne emocje zaburzają odporność, a dieta bogata w przetworzone jedzenie lub alergeny (np. gluten, nabiał) może dodatkowo zaogniać zmiany skórne. Podobnie działają: nagła zmiana klimatu, zimne powietrze czy zanieczyszczenia.

Objawy egzemy – jak ją rozpoznać?

Jak wygląda egzema? Można ją rozpoznać przede wszystkim po charakterystycznych objawach skórnych. Oto typowe symptomy:

• Suchość i szorstkość skóry - to często pierwszy zauważalny objaw.
• Zaczerwienienie i stan zapalny - naskórek wygląda na podrażniony, a także może być cieplejszy w dotyku w miejscach występujących objawów.
• Silny świąd - to jeden z najbardziej dokuczliwych objawów egzemy skóry, często nasilający się wieczorem i w nocy.
• Pęcherzyki, sączenie, strupy - występują zwłaszcza w fazie zaostrzenia.
• Drapanie ich może prowadzić do pękania skóry i wtórnych zakażeń.
• Zgrubienia lub pogrubiała skóra - przy długotrwałym przebiegu choroby zmienia się również elastyczność skóry.

Objawy najczęściej pojawiają się na twarzy, dłoniach i stopach, w zgięciach łokci i kolan, ale w niektórych przypadkach mogą wystąpić w dowolnym miejscu na całym ciele.

Jak łagodzić objawy egzemy w naturalny sposób?

Bardzo ważne w łagodzeniu choroby jest świadome podejście. Skóra z egzemą nie lubi drażniących substancji, dlatego zaleca się unikanie czynników wyzwalających, które mogą zaostrzać symptomy, takich jak: silne detergenty, perfumowane kosmetyki, sztuczne barwniki czy drażniące tkaniny.

Codzienna pielęgnacja powinna skupiać się przede wszystkim na odbudowie naturalnej bariery ochronnej skóry oraz na redukcji stanów zapalnych i uszkodzeń skóry. Polecamy wybierać kosmetyki zawierające naturalne składniki wspierające barierę lipidową, takie jak np. dziegieć brzozowy, masło shea, olej z wiesiołka czy aloes. Dziegieć brzozowy działa przeciwzapalnie i przeciwświądowo, masło shea oraz olej z wiesiołka dostarczają niezbędnych lipidów, a aloes koi podrażnienia i przyspiesza regenerację skóry.

Nieodzowne jest także regularne nawilżanie, dzięki któremu skóra pozostaje elastyczna, mniej podatna na pęknięcia i podrażnienia. Stosowanie emolientów oraz naturalnych olejów kilka razy dziennie pomaga skutecznie zapobiegać przesuszeniu i znacznie poprawia komfort skóry wrażliwej z problemami.

Kosmetyki naturalne a egzema – co wybierać?

Do pielęgnacji skóry z egzemą najlepiej sięgać po preparaty naturalne, dermokosmetyki, a także te hipoalergiczne i przede wszystkim przebadane.

Jak czytać składy (INCI) i czego unikać?

Główna zasada INCI to - im wyżej dany składnik, tym więcej go w produkcie. Jeśli zależy Ci na wyższym stężeniu składnika aktywnego najlepiej, aby ten znajdował się na początku lub w pierwszej połowie listy. Unikaj składników takich, jak: Parfum i Fragrance, za którymi kryją się sztuczne zapachy, a także konserwantów (ich nazwy występują zazwyczaj z końcówką -paraben). Barwniki i silne detergenty jak SLS i SLES również nie będą najlepszym wyborem przy nadwrażliwości skóry.

Co w takim razie wybierać? 

Przejdźmy do konkretów. Spośród kosmetyków na egzemę polecamy perłę, czyli dziegieć brzozowy - to składnik o silnych właściwościach przeciwzapalnych, przeciwbakteryjnych i regenerujących, który od dawna stosowany jest w naturalnych preparatach na problemy skórne, w tym egzemę, łuszczycę i AZS. Działa łagodząco na świąd, przyspiesza gojenie i pomaga regulować mikrobiom skóry. U nas znajdziesz go w mydłach do ciała w kostce lub w płynie, a także w szamponie w kostce do włosów.

Pro tip: szukając preparatów do pielęgnacji, wybieraj te z krótkim składem. Będzie Ci o wiele łatwiej zweryfikować potencjalnie drażniące składniki.

Domowe sposoby na egzemę – co naprawdę działa?

Skuteczne leczenie egzemy polega na holistycznym podejściu do zdrowia. Opłaca się wspierać na każdym możliwym polu. Co polecamy?

Spróbuj kąpieli z dodatkiem płatków owsianych. Owies działa przeciwzapalnie, nawilżająco i kojąco, co przynosi ulgę swędzącej, suchej lub podrażnionej skórze.

Weź ok. 1 szklankę drobnych płatków owsianych.
Wsyp je do bawełnianej skarpety, gazy lub woreczka z muślinu i dokładnie zwiąż.
Włóż do wanny z ciepłą (niegorącą!) wodą.
Mocz ciało przez 15-20 minut, delikatnie wyciskając woreczek, by uwolnić mleczną zawiesinę.

Kolejnym świetnym sposobem na poprawę kondycji skóry z egzemą są okłady z rumianku i nagietka, które łagodzą stany zapalne, redukują swędzenie i przyspieszają gojenie. Wystarczy zaparzyć zioła, ostudzić napar i nasączyć nim gazę lub bawełnianą ściereczkę, a następnie przyłożyć do zmienionego miejsca na kilkanaście minut. 

Naturalne oleje, który kiedy stosować?

Naturalne oleje roślinne to doskonałe uzupełnienie pielęgnacji, szczególnie po kąpieli z owsem, gdy skóra jest jeszcze lekko wilgotna i najlepiej chłonie składniki odżywcze. Oleje nawilżające skórę pomagają zamknąć wilgoć, łagodzą podrażnienia i wzmacniają barierę ochronną naskórka.

Najlepszym i najbezpieczniejszym wyborem dla skóry o podłożu alergicznym, skóry atopowej i wrażliwej będą: olej z wiesiołka, konopny, jojoba i kokosowy. 

Kiedy udać się do dermatologa?

Egzema nie jest chorobą zakaźną, ale potrafi znacznie utrudniać codzienne funkcjonowanie fizycznie i emocjonalnie. Choć w niektórych przypadkach objawy można załagodzić odpowiednią pielęgnacją i domowymi sposobami, są sytuacje, w których nie warto zwlekać z wizytą u specjalisty.

Zgłoś się do dermatologa wtedy, gdy:

• objawy utrzymują się mimo regularnej pielęgnacji
• dochodzi do nawrotów lub nasilenia zmian
• świąd jest silny i uporczywy, utrudnia sen lub codzienne czynności
• skóra zaczyna sączyć się, pękać, ropieć, co może świadczyć o nadkażeniu
• zauważasz rozszerzanie się zmian skórnych na nowe obszary
• konieczna jest diagnoza różnicowa np. odróżnienie egzemy od łuszczycy, grzybicy lub alergii kontaktowej

Egzema u dzieci i niemowląt – szczególne przypadki

Warto podkreślić także wagę problemu u niemowląt i małych dzieci, ponieważ egzema w ich przypadku często przyjmuje ostrzejszy przebieg i łatwiej dochodzi do powikłań. Skóra malucha jest cieńsza, delikatniejsza i bardziej podatna na uszkodzenia, dlatego nie czekaj, udaj się do lekarza w celu uzyskania specjalistycznej porady, zanim podejmiesz się działań na własną rękę.

FAQ – najczęściej zadawane pytania

Czy egzema jest zaraźliwa?

Egzema nie jest zaraźliwa. To przewlekłe zapalne schorzenie skóry, które wynika z indywidualnych predyspozycji i czynników środowiskowych, a nie z infekcji bakteryjnej, wirusowej czy grzybiczej.

Czy dieta wpływa na egzemę?

Tak, dieta może wpływać na egzemę, zwłaszcza u osób z atopowym zapaleniem skóry alergeny pokarmowe, takie jak mleko, jaja czy orzechy, mogą spowodować nasilenie objawów. Warto obserwować reakcje organizmu i skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem.

Jakie tkaniny nosić przy egzemie?

Najlepiej wybierać miękkie, przewiewne materiały naturalne, takie jak bawełna czy len. Unikaj tkanin syntetycznych oraz wełny, które mogą podrażniać skórę i nasilać świąd. Ważne jest także, aby ubrania były dobrze dopasowane, ale nieuciskające.

Autorka:
Klaudia Frydrych
Mydlarnia Cztery Szpaki

Źródła:

1. Tokura, Yoshiki, i in. „What Is “Eczema”?” The Journal of Dermatology, t. 52, nr 2, luty 2025, s. 192–203. DOI.org (Crossref), https://doi.org/10.1111/1346-8138.17439.
2. I. Lewandowska, Wyprysk, czyli egzema jako jedna z najczęstszych chorób alergicznych skóry, pielegniarstwo.ump.edu.pl [online] http://www.pielegniarstwo.ump.edu.pl/uploads/2013/2/132_2_48_2013.pdf [dostęp:] 11.05.2021.